методыка выкладання беларускай мовы і літаратуры ў пачатковых класах

методыка выкладання беларускай мовы і літаратуры ў пачатковых класах

Працэс работы над мастацкім творам у пачатковых класах. Урокі літаратурнага чытання ў сістэме навучання малодшых школьнікаў. Роля аналізу мастацкага твора для яго ўспрымання. Асаблівасці работы над рознымі жанрамі мастацкіх твораў. Рэкамендацыі па аналізу казкі як найбольш распаўсюджанага літаратурнага жанру.

Отправить свою хорошую работу в базу знаний просто. Используйте форму, расположенную ниже.

Вучэбны прадмет “беларуская літаратура” - адзін з прадметаў, з дапамогай якіх рэалізуецца галоўная мэта навучання і выхавання. Фарміраванне гарманічнай асобы, інтэлектуальна развітой, здольнай усведамляць ролю маралі, этыкі ў асабістым і грамадскім жыцці, адчуваць і ацэньваць прыгожае, дасканала валодаць мовай. Спецыфіка літаратуры як прадмета навучання вызначаецца тым, што яна цесна звязана з іншымі формамі пазнання рэчаіснасці і чалавека (навукай, філасофіяй, рэлігіяй і інш. Вялікае пазнавальнае і выхаваўчае значэнне мастацтва слова абумоўлена ў першую чаргу тым, што яно дае вучням разнастайныя веды і ўяўленні пра прыроду і месца ў ёй чалавека, жыццё грамадства, гістарычныя падзеі, лёс выдатных асоб. Літаратура вучыць успрымаць і разумець з явы, пераўвасобленыя ёю ў вобразы, адначасова ў планах агульначалавечым і нацыянальным, канкрэтна - гістарычным. Усё гэта ў літаратуры раскрываецца своеасабліва, праз мастацкую вобразнасць, экспрэсіўна, эмацыянальна. Як усякае мастацтва, літаратура вызначаецца поліфункцыянальнасцю. Апрача пазнання жыцця, выконвае і камунікатыўную, эстэтычную, геданістычную функцыі. Літаратура - крыніца чалавеказнаўства, грамадазнаўства. Літаратурна - мастацкія творы выступаюць дзейсным сродкам спасціжэння прыроды, грамадскага жыцця ў яго разнастайных праявах, дыялектычных зменах, зрухах. Знаёмячыся з літаратурнымі героямі, іх лёсамі, унутраным светам, іх ідэаламі, вучні праецыруюць пазнанае на сябе і такім чынам глыбей усведамляюць сваю індывідуальнасць; у іх фарміруюцца ўласныя адносіны да высокага і нікчэмнага, добрага і благога. Паступова ў іх складваецца разуменне вечнага і часовага ў чалавеку, сутнаснага і вызначальнага ў яго жыцці. Выразная аўтарская пазіцыя, увасобленая ў мастацкіх творах, аказвае на вучняў, што знаходзяцца ў працэсе пошуку асабістага “я”, выхаваўчае ўздзеянне.

Біяграфіі пісьменнікаў і створаныя імі мастацкія тыпы пры пэўных умовах могуць стаць ідэалам ці антыідэалам, з улікам якіх вучні будуць канструяваць сваю мадэль асобы і імкнуцца рэалізаваць яе ў жыцці. Літаратура развівае ўяўленне, фантазію чытача, яго творчыя магчымасці, з яўляецца дзейсным сродкам развіцця культуры асобы вучня, яго мастацка - эстэтычнага і маральнага выхавання. Дапамагаючы глыбей пазнаваць жыццё, літаратура адначасова спрыяе маральнаму, эмацыянальнаму і эстэтычнаму развіццю, духоўнаму самасцвярджэнню вучня як асобы, што адчувае сябе часткай прыроды, грамадства, здольная творча і актыўна рэалізоўваць сябе ў соцыуме.

Пры пазнанні мастацкага твора надзвычай важную ролю адыгрываюць не толькі інтэлект і эмоцыі вучняў, але і іх уяўленні, густы, што плённа ўплывае на асэнсаванне матэрыялу пры вывучэнні прыродазнаўчых, фізіка - матэматычных прадметаў у агульнаадукацыйных установах. Развіццё мастацтва слова неад емнае ад гістарычнага развіцця чалавецтва. Невыпадкова мастацкую літаратуру называюць гісторыяй у вобразах. У працэсе навучання беларускай літаратуры на канкрэтных прыкладах можна выхаваць у вучняў пачуцці гонару за радзіму, народ, адданасці роднаму краю, павагу да тых, хто змагаўся за яе свабоду, незалежнасць і росквіт. Беларускія пісьменнікі раскрылі глыбокія, тонкія чалавечыя перажыванні, выявілі сябе таленавітымі псіхолагамі, педагогамі. Чытаючы мастацкія творы, вучні адчуваюць боль іншых людзей, асэнсоўваючы жыццёвыя з явы, падзеі, канфлікты і характары, яны выказваюць свае адносіны і меркаванні, сталеюць, духоўна ўзбагачаюцца, вучацца рабіць сумленны выбар. Мэта даследавання - распрацаваць методыку чытання і аналізу твораў розных жанраў на ўроках літаратуры ў пачатковай школе, якая спрыяе павышэнню узроўняў іх ўспрымання. Разгледзець тэарэтычныя і метадалагічныя аспекты працы над творамі розных жанраў, у тым ліку, педагагічную каштоўнасць чытання мастацкіх твораў розных жанраў у пачатковай школе; псіхалагічныя асаблівасці ўспрымання твораў рознага жанру малодшымі школьнікамі; этапы працы над творамі розных жанраў. У сістэме адзінай непарыўнай літаратурнай адукацыі школьнікаў ”літаратурнае чытанне“ разглядаецца як яе пачатковы этап. Вучэбны прадмет прызначаны ўвесці малодшых школьнікаў у свет мастацкай літаратуры, абудзіць цікавасць да кніг і чытання, закласці асновы чытацкай культуры і чытацкай самастойнасці. На i ступені агульнай сярэдняй адукацыі літаратурнаму чытанню належыць вядучая роля. Гэта абумоўлена важнасцю задач, якія на ім вырашаюцца. Чытанне з яўляецца не толькі прадметам навучання, але і сродкам уваходжання вучняў ў свет мастацкай літаратуры, універсальным сродкам іх дзейнасці па авалоданні сістэмай паняццяў, якія складаюць змест усіх навучальных дысцыплін. За кошт авалодання ўменнем чытаць і пісаць вучні набываюць здольнасць лепш разумець людзей, прыроду, усю навакольную рэчаіснасць, больш выразна і дакладна выказваць уласныя пачуцці і думкі. У працэсе сталення вучняў чытанне становіцца крыніцай і сродкам іх самаадукацыі і самавыхавання. На ўроках літаратурнага чытання паступова ствараецца духоўны набытак дзіцяці як прадстаўніка свайго народа, носьбіта нацыянальнай культуры, яе абаронцы і ўзбагачальніка. У малодшых школьнікаў абуджаецца цікавасць да агульначалавечых каштоўнасцей, асэнсоўваюцца і засвойваюцца іх асновы. Літаратурнае чытанне з яўляецца неабходнай састаўной часткай маўленчай дзейнасці вучняў, выконвае найважнейшую камунікатыўную функцыю, служыць дзейсным сродкам сацыялізацыі, выхавання і развіцця асобы. ”літаратурнаму чытанню“ належыць эстэтычная функцыя фарміравання эмацыянальна - пачуццёвай сферы, узнаўляючага ўяўлення, вобразнага мыслення вучняў, паколькі аб ектам чытання з яўляецца мастацкі твор, які пабудаваны па законах мастацтва. У працэсе эмацыянальна - вобразнага ўспрымання мастацкіх тэкстаў адбываецца развіццё маральна - эстэтычных уяўленняў дзяцей, выхоўваецца культура пачуццяў. Маральна - эстэтычны патэнцыял літаратуры дазваляе рэалізаваць выхаваўчую функцыю і ажыццяўляць грамадзянскае і маральна - эстэтычнае выхаванне малодшых школьнікаў. ”літаратурнае чытанне“ належыць да дысцыплін эстэтычнага цыклу, паколькі прадметам вывучэння ў ім з яўляюцца не веды самі па сабе, а творы мастацтва слова і спосабы літаратурна - творчай дзейнасці. Змест прадмета забяспечвае вобразнае спасціжэнне свету, фарміраванне эмацыянальна - каштоўнасных адносін, назапашванне вопыту творчай дзейнасці. Аналіз зместу мастацкага твора ў пачатковай школе вельмі важны, трэба вучыць дзяцей поўна ўспрымаць мастацкі твор, разумець яго ідэйны змест, пазіцыю аўтара;выказваць ўласнае стаўленне да гэтай пазіцыі ;фармiраванне чытацкай кампетэнтнасцi малодшага школьнiка, выхаванне ў вучняў пачатковых класаў цiкавасцi да чытання i мастацкай лiтаратуры, развiццё культуры ўспрымання мастацкага тэксту, пашырэнне чытацкага кругагляду i iнш. Асноўныя прынцыпы аналізу зводзяцца да наступнага. Мэта аналізу мастацкага твора - ўсведамленне яго ідэі, гэта значыць стаўленне аўтара да таго, што ён адлюстроўвае, ацэнкі адлюстроўванага. Такім чынам, аналізу падлягаюць тэкст творы, малюнак жыццёвага матэрыялу, а не сама жыццё. Абапіраючыся на непасрэднае ўспрыманне твора вучнямі, аналіз павінен карэктаваць і паглыбляць гэта ўспрыманне.

Абмеркаванню на ўроку падлягаюць матывы, абставіны, наступствы ўчынкаў герояў. Апісанне знешнасці персанажаў іх перажыванняў, разважанняў, асаблівасці кампазіцыі. Усе элементы твора разглядаюцца не самі па сабе, а ў іх стаўленні да ідэі. Бо ідэя раскрываецца ў выбары выяўленчых сродкаў мовы, пабудове сказаў, вобразах герояў. Вельмі важна не абмяжоўвацца аднаўленнем партрэтаў персанажаў, канстатацыяй матываў паводзін дзеючых асоб, складаннем плана творы. Трэба, каб школьнікі задумаліся, навошта дадзены партрэт, як у ім выказваецца стаўленне аўтара да героя, як ацэньвае аўтар ўчынкі персанажаў, чаму менавіта так пабудавана твор. Школьны аналіз павінен спрыяць агульнаму і літаратурны прагрэс дзіцяці, фарміраваць у яго сістэму спецыяльных уменняў, неабходных для паўнага ўспрымання мастацкай літаратуры. Паслядоўнае апавяданне - разгорнутае апавяданне ў храналагічнай паслядоўнасці ўключае ў сябе ўсе кампаненты сюжэту; згорнуты тып такой кампазіцыі змяшчае большасць кампанентаў; павядальнасці - апісальная кампазіцыя дазваляе аўтару падрабязна разгарнуць асобныя найбольш істотныя з яго пункту гледжання кампаненты сюжэту, ўключыць у яго апісанні і тлумачэнні з яў; дыялогавая, драматургічная кампазіцыя, дае сюжэты як сцэнкі з жыцця герояў, аўтарскі тэкст пры гэтым выступае як рэмарка, якая тлумачыць дзеянні і характары. Падказвае асаблівасць рэплік; 6) правесці аналіз мовы (цяжкія словы для чытання або для разумення слова, вобразныя выразы, ключавыя словы і выразы) фарміраванне ідэйных высноў творы. Кнігі для чытаня ў пачатковых класах уключаюць многа мастацкіх твораў розных жанраў. Літаратура адлюстроўвае жыцце, паказваючы ў мастацкіх вобразах тыповыя характары, факты, з явы. У сувязі з гэтым мастацкі твор праз канкрэтны вобраз дапамагае чытачу лепш убачыць і зразумець жыцце.

ідэі, настрой пісьменніка перадаюцца чытачу і выклікаюць у яго адпаведныя думкі, пачуцці, вызначаюць яго паводзіны, фарміруюць светапогляд. Часто ў творах падаюцца малюнкі прыроды - вобразы, якія хвалююць сваёй прыгажосцю. Мастацкія творы багатыя выяўленчымі сродкамі. Метафарамі, эпітэтамі, параўнаннямі. Асноўная вартасць мастацкай літаратуры - яе ідэйнасць і вобразнасць. Усе гэтыя асаблівасці мастацкіх твораў у асноўным і вызначаюць методыку чытання іх. Пры гэтым настаўнік добра памятае, што толькі цэласнае ўспрыманне твора дае магчымасць вучням уявіць мастацкія вобразы і разам з тым адчуць настрой, думкі герояў і зразумець задуму аўтара. Успрыманне мастацкага твора залежыць ад выразнасці чытання яго. Выразнае чытанне выклікае ў дзяцей вобразныя ўяўленні, думкі, пачуцці, настрой. У працэссе чытання і аналізу мастацкага твора вядуцца назіранні за мовай, за некаторымі асаблівасцямі кампазіцыі твора, таму што задума пісьменніка раскрываецца ўсёю сістэмаю выяўленчых сродкаў. Пры гэтым творы розных мастацкіх жанраў маюць свае сродкі ўздеяння на чытача (кампазіцыя, стылістычныя прыёмы) і пры чытанні іх настаўнік выкарыстоўвае розныя метадычныя прыёмы. У стуктуры ўрока прадугледжаны розныя віды заняткаў, якія патрабуюць ад вучняў удумлівага чытання твора, дапамагаюць усведамленню яго галоўнай думкі і ўстанаўленню сваіх адносін да герояў. Дзеці любяць слухаць і чытаць вершы. Паэзія ўзбагачае духоўны свет дзіцяці, вучыць заўважаць прыгажосць у прыродзе, у жыцці. Яна прываблівае яго музычнасцю, вобразнасцю і яркасцю мовы. Вершы, выражаючы пачуцці і настрой паэта, выклікаюць у дзяцей адпаведныя перажыванні. Уплываючы на пачуцці, эмоцыі, вершаваныя творы фарміруюць у вучняў правільныя адносіны да навакольнай рэчаіснасці, дапамагаюць іх ідэйна - палітычнаму і эстэтычнаму выхаванню, развіваюць вобразную мову.

Верш - асаблівы тып прамовы, своеасаблівая, выразная сістэма, істотна адрозная і ад штодзённай гаворцы, і ад мастацкай прозы. Для вершаванай прамовы ўласцівыя некалькі прыкмет. рытм мае асаблівую ролю для арганізацыі вершаванай мовы. Ён характарызуецца паўтаральнымі элементамі, што вызначаць ўласцівую гэтым творам складнасць ў руху.

Мернасць, рытмічнасць верша ствараецца пэўным паўторам ўдарных і ненаціскных слоў у радку.

Розныя сістэмы вершаскладання адрозніваюцца адзін ад аднаго пэўных вершаваным памерам. У пачатковай школе навучэнцы знаёмяцца з рытмам і рыфмай. вершаваная гаворка - эмацыйна афарбаваная гаворка. Галоўная рыса вершаванай мовы. Сталасць аднастайнай, эмацыйна - афарбаванай інтанацыйнай сістэмы ў адрозненне ад прозы, дзе перад намі пераменная інтанацыя, дзе кожная фраза мае сваю, галоўным чынам лагічна матываваную інтанацыю, не паўтараць у наступных фразах. Улічваючы гэтую асаблівасць вершаванай прамовы, мэтазгодна звярнуць увагу вучняў на тое, што ў вершы паэт часта выказвае свае пачуцці, свае перажыванні, выкліканыя карцінамі прыроды. Адна і тая ж карціна прыроды ў розных паэтаў можа выклікаць розныя пачуцці і верш атрымлівае розную эмацыйную афарбоўку.

Радасць, сум, трывогу і г. Для эпічных вершаў характэрна наяўнасць сюжэту г. Сістэмы падзей і іх развіццё. У цэнтры эпічных твораў - вобразы - персанажы, раскрываючы якую аўтар паказвае пэўную бок жыцця ў той ці іншы перыяд. Прыклады эпічных твораў. Аналіз эпічнага верша накіраваны на высвятленне сюжэту, раскрыццё асаблівасцяў дзеючых асоб, ідэі творы, яго мастацкага адметнасці. Дадзены твор дапускае дзяленне на адносна скончаныя часткі, складанне плана, пераказ. Выбар методыкі залежыць ад канкрэтнага зместу твора. У пачатковых класах не ставіцца задачай вывучэнне фігур паэтычнай гаворкі інверсіі, але практычна настаўнік пастаянна звяртае ўвагу навучэнцаў на выкарыстанне аўтарам пэўных мастацкіх прыёмаў у мэтах больш яснага і вобразнага выказвання думак. Аднак настаўнік павінен памятаць, што выразнае чытанне верша які мае дыялог, без папярэдняй падрыхтоўкі абцяжарана. Таму перш чым чытаць часткі вершы ўслых, мэтазгодна прапанаваць чытанне пра сябе з якім - небудзь заданнем. У лірычных вершах прадметам (перажыванні) выявы становяцца перажыванні, пачуцці чалавека. Своеасаблівасць лірычнага твора ў тым, што перажыванні, унутраны свет героя - гэта тое цэнтральнае, вядучае, што складае лейтматыў адлюстроўванага. Перажыванні чалавека могуць быць абумоўлены карцінамі прыроды, грамадскімі з явамі, філасофскімі разважаннямі. Аб сутнасці свету, жыцця. З улікам тэматычна жыццёвага матэрыялу, які выклікаў тыя ці іншыя перажыванні, у літаратуразнаўстве лірыка класіфікуецца на пейзажную, патрыятычную, філасофскую, лірыку кахання і дружбы і г. У лірыцы пачатковай школы прадстаўлена ў асноўным пейзажная лірыка. Неабходныя ўмовы, якія істотна ўплываюць на паўнавартаснасць ўспрымання вучнямі гэтага віду твораў і творчае ўспрыманне іх эмацыйна ¬ вобразнага зместу.

Да ліку такіх умоў адносяцца. Развіццё ў вучняў увагі да перажыванняў герояў твораў. Мэтанакіраваная праца над узбагачэннем лексікі дзяцей словамі, якія пазначаюць пачуцці і адценні пачуццяў, стан і настрой (радасць, страх, смутак, сум, гордасць; спакойна, усхвалявана, урачыста). Фарміраванне ў навучэнцаў творчага вобразнага. Пры падрыхтоўцы да чытання вершаў пра прыроду настаўнік вызначае месца і час правядзення экскурсіі, падбірае рэпрадукцыі карцін мастакоў, музычныя творы, сугучныя вершаў. Асабліва ўважліва трэба паставіцца да падбору біяграфічнага матэрыялу пра пісьменніка. Настаўнік можа расказаць пра паэта так, каб была зразумелая яго сум або радасць, трывога. Вельмі эфектыўным з яўляецца праслухоўванне адпаведных музычных твораў. У дзяцей ствараецца настрой, адэкватны аўтарскаму, што спрыяе правільнаму эстэтычнаму ўспрыманню вершы. Шмат радасці прыносіць дзецям праслухоўванне п ес п. Пры вырашэнні пытання аб мэтазгоднасці выкарыстання карціны на ўроку непасрэдна перад чытаннем шмат будзе залежаць ад таго, наколькі карціна і верш адпавядаюць адзін аднаму.

Неабходна падкрэсліць важнасць дбайнай падрыхтоўкі настаўніка да выразнага чытання верша. Верш павінен чытаць настаўнік на памяць і абуджаць у дзяцей жывыя асацыяцыі з карцінамі, якія апісвае паэт. Пры чытанні пейзажнай лірыкі прадметам аналізу з яўляецца маляўнічы вобраз. Своеасаблівасць аналізу вершы аб прыродзе складаецца ў тым, каб яно было накіравана на стварэнне ў вучняў спрыяльных умоў для глыбока - эстэтычнага ўспрымання жывапіснага ладу, намаляванага паэтам з дапамогай мастацкіх сродкаў мовы. Маляўнічы вобраз складзены як і любы вобраз. Таму на ўроку пасля першаснага ўспрымання вершы навучэнцы вылучаць складовыя часткі выявы - яго ўзаемазвязаныя кампаненты. Яркасць першаснага цэласнага ўспрымання ствараецца пытаннямі наступнага характару.

На другім этапе працы над вершам настаўнік прапануе дзецям яшчэ раз прачытаць тэкст і назваць, колькі асобных карцін яны бачаць, пра што яны. Навучэнцы чытаюць радкі, малююць адну карціну і кажуць пра тое, што яны прадставілі, г. Яны аднаўляюць сваю слоўную карціну, створаную сваім уяўленнем на аснове слоў аўтара. Паўната пейзажнага ладу ствараецца тым, што разам з глядзельнай кампанентамі, у гэты вобраз ўваходзяць слыхавыя і нюхальнымі. Паэт не толькі бачыць прыроду, але і чуе яе, удыхае пахі лесу, саду, квітнеючай ліпы, чаромхі. Усё гэта адлюстравана ў адзіным паэтычным вобразе.

Таму так важна не ператвараць аналіз у лагічны, яму заўсёды павінна быць ўласцівая эмацыйная бок. Мэтанакіраваная праца над выразнымі сродкамі мовы з яўляецца адным з найважнейшых умоў раскрыцця эмацыйна вобразнага зместу лірычнага верша. Практычна малодшыя школьнікі знаёмяцца з выкарыстаннем аўтарамі асноўных паэтычных сродкаў паэтычнай мовы. Эпітэтам, параўнанняў, метафар, увасабленне.

У працэсе аналізу верша настаўнік стварае для навучэнцаў магчымасць усвядоміць ўжыванне ў тэксце пэўнага слова, найбольш дакладна якое перадае пачуццё, стаўленне або найбольш дакладна апісвае прадмет. Пры правільна арганізаваным лексіка - стылістычным аналізе тэксту, вучні добра разумеюць, чаму аўтар надзяляе з явы прыроды рысамі жывых істот. Байка - адна з формаў эпічнага жанру (па асаблівасці д. Цімафеева), або від эпічнай паэзіі (па байкі р д абрамовічу), з явілася задоўга да нашай эры. Басня заключае ў сабе вялікія магчымасці для маральнага выхавання вучняў. Кожная байка - трапна намаляваная сцэнка з жыцця, на прыкладзе якой пісьменнік вучыць мудрасці народнай, проста і жыва распавядаючы пра розныя людскія заганы. Станоўчая накіраванасць таго ці іншага асуджэння заўсёды прысутнічае ў байцы і пры правільна арганізаванай класнай рабоце добра ўсведамляецца школьнікамі («што асуджае байка. Памер байкі звычайна не вырашае 20 - 30 радкоў, але па змесце гэта - п еса са сваёй завязкай, кульмінацыйным пунктам і развязкай. Для нвучняў байка - выдатны ўзор гранічна кароткага па форме і ёмістага па змесце апісання якога - небудзь выпадку.

Вобразныя вымярэнні з байкі, якія сталі з часам прыказкамі, прыцягваюць у роўнай ступені як глыбінёй заключанай у іх думкі, так і яскравасцю яе выразы. Методыка работы над байкаю абумоўлена яе спецыфікай як віда мастацкага твора. Вылучаюцца такія істотныя прыкметы аналізу байкі, як наяўнасць маралі і алегорыі (іншасказання). У байках часта дзеючымі асобамі з яўляюцца жывёлы, але гэтая прыкмета не выступае ў якасці абавязковай (героямі байкі могуць быць і людзі). Таксама не абавязковай для байкі з яўляецца вершаваная форма. Адно з цэнтральных пытанняў аналізу байкі ва ii - iv класах звязаны з раскрыццём маралі і алегорыі. Калі ж працаваць над мараллю байкі. Да спецыяльнага аналізу яе канкрэтнага зместу або пасля. Якаўлева і інш) традыцыйна лічыцца мэтазгодным пачынаць работу над тэкстам байкі з раскрыцця яе канкрэтнага зместу.

Затым варта высвятленне іншасказальнай сутнасці(хто маецца на ўвазе пад дзеючымі асобамі байкі) і, нарэшце, разглядаецца мараль. Занкова, больш мэтазгодна адразу ж пасля чытання байкі без якой - небудзь папярэдняй гутаркі прапаноўваць навучэнцам пытанне.

«якая асноўная думка байкі. Занкоў, - як уразумеўшы мараль, дзеці самі чытаюць байку.

Затым адбываецца кароткі разбор маўленчых абаротаў. і тое, і іншае становіцца асэнсаваным менавіта пасля таго, як школьнікамі зразумета мараль байкі. Цяпер яны сапраўды могуць самастойна разабрацца ў асобных частках байкі. Напаўняюцца сапраўднымі значэннямі непаўторнай выразнасці сродкў мовы крылова. Занкова аналіз байкі ідзе ад галоўнай думкі да маралі і да канкрэтнага зместу.

Па ўсёй верагоднасці, мы не маем права цалкам адмаўляць магчымасць такога падыходу.

Шмат што залежыць ад таго, якая галоўная думка і мараль байкі (магчыма, што яны простыя і даступныя малодшым школьнікам ужо пасля першага чытання). Аднак, як паказваюць даследаванні псіхолагаў і метадыстаў, а таксама школьны вопыт, вучні пачатковых класаў у сваім ўспрыманні мастацкага твора праходзяць два этапы. Непасрэднае ўспрыманне (эмацыйна - вобразнае) і апасродкаванае (абагульнена - ацэначнае, звязанае з раскрыццём падтэксту, у разуменнем ідэі). У гэтым плане чытанне байкі не ўяўляе выключэнні. Наадварот, байка як твор якому свойственно вядзенне, якому ўласцівая высокая ступень абагульненасці, заключаная ў маралі, патрабуе выразнага ўспрымання канкрэтна - вобразнага ўтрымання. Ад правільнага разумення канкрэтнага зместу і матываў паводзін дзеючых асоб байкі навучэнцы пераходзяць да выдзялення яе галоўнай думкі. Працэс раскрыцця маралі байкі ўяўляе для навучэнцаў абстрагаванне найбольш істотных палажэнняў, якія заключаны ў канкрэтнай часткі байкі. Галоўная думка - вывад з канкрэтнай часткі байкі, а мараль - абагульнены выраз ідэі. Поспех працы над байкаю, як пераконвае школьны вопыт, вызначаецца радам умоў. Важна ў працэсе аналізу байкі дапамагчы вучню жыва ўявіць развіццё дзеяння, ярка ўспрыняць абразы. Таму мэтазгодна праводзіць з вучнямі слоўнае рысаванне, а на заключным этапе працы - чытанне ў асобах. Неабходна развіваць у вучняў увагу да кожнай дэталі абстаноўкі, у якой дзейнічаюць героі, да кожнага штрыху іх аблічча. Вельмі шмат для разумення ідэі байкі дае высвятленне адносін дзяцей да герояў байкі. Ужо пасля першага чытання баек можна паставіць на прыклад пытанне каму з дзеючых асоб вы спачуваеце і чаму.

Прыступіць да аналізу.

Супастаўленне канкрэтных вобразаў байкі без страты аўтарскай своеасаблівасці (вучні пастаянна працуюць з тэкстам) падводзіць да раскрыцця алегорыі байкі. Казка - адзін з любімых дзецьмі жанраў мастацкіх твораў. Дзеці любяць яе жывасць павядання, яркасць, вобразнасць і акрэсленасць характарў, за прастату зместу і за багатую каларытную народную мову.

іх прываблівае ў казцы цікавы, займальны сюжэт, знаёмыя персанажы. З ранняга ўзросту дзеці чуюць казкі ў сям і, дзіцячым садзе.

Пасля авалодання граматаю першакласнікі з захапленнем самі чытаюць казкі, шчыра радуюцца, што дабро, справядлівасць перамаглі зло. Казкі вучаць працавітасці, сціпласці, ветлівасці, справядлівасці, мужнасці, высмейваюць, асуджаюць несправядлівасць, сквапнасць і іншыя недахопы людзей. Усе гэта робіць казку магутным сродкам выхавання ў нашых дзяцей лепшых чалавечых якасцей. Ушынскі высока цаніў гэты від народнай творчасці. У кнігах для чытання ў пачатковых класах ён змяшчаў шмат казак, называючы іх “першымі бліскучымі спробамі народнай педагогікі”. Важнае значэнне мае казка я і сродак развіцця мовы вучняў. Яе змест для дзяцей - першы ўзор мастацкага слова. Яна найбольш адпавядае свету дзіцячых уяўленняў, гульняў. Яны з ахвотай расказваюць казкі дома, у класе, сябрам, вучацца складаць іх па аналогіі з прачытанай. Вучні пачатковых класаў адпаведна праграме практычна знаёмяцца з асаблівасцямі казкі як жанру.

Казка, як і іншыя мастацкія творы, мае фабулу, ідэю, у ёй ёсць персанажы. Казка характарызуецца кампазіцыйнай асаблівасцю. У ей звычайна ёсць зачын, паўторы, канцоўка, часцей за ўсё паўтараецца адзін асноўны эпізод. У апошні раз пасля паўтору ідзе кантрастная падзея, наступае развязка. Пауторы падаюцца таму, што ў казцы з яўляюцца новыя дзеючыя асобы, новыя дэталі, факты. Напрыклад, у казцы к. Ушынскага “умей пачакаць” паўтараецца просьба курачкі да пеўніка і перасцярога. Пачакай, пакуль паспеюць; не пі, пеця, пачакай пакуль астынешь; ой, пачакай пеця, пеця. Дай рацэ добра замерзнуць…. Настаўнік паказвае вучням кампазіцыйныя і моўныя асаблівасці казак, вучыць вызначаць іх і адрозніваць казкі ад іншых мастацкіх твораў з улікам усіх прымет гэтага жанру.

Бытавыя казкі чытаюцца і аналізуюцца ў пачатковых класах, як рэалістычныя апавяданні. На ўроку праводзяцца гутарка, выбарачнае чытанне, вуснае і графічнае маляванне, складанне плана, чытанне ў асобах, расказванне казкі, інсцэніраванне, складанне казкі па аналогіі з прачытанай і інш. Пры чытанні і аналізе казкі вучні павінны зразумець пададзеныя ў ёй вобразы. У падрыхтоўчай рабоце да чытання трэба падвесці дзяцей да ўсведамлення яе вобразаў, а часам і да раскрыцця маральнай і ідэі ў ёй, аднак не варта тут гаварыць ім, што казка - гэта выдумка. Няхай падыходзяць да яе, як да рэалістычнага апавядання. У казках пра жывел ў алегарычнай форме адлюстроўваюцца адносіны паміж людзьмі ў грамадстве, іх жыццёвы вопыт. і перад настаўнікам пры чытанні і аналізе гэтых твораў стаіць пытанне.

Ці раскрываць вучням алегорыю казак пра жывел, як часам гэта робіцца пры чытанні баек. Малодшыя школьнікі разумеюць нерэалістычнасць казкі і з задавальненнем успрымаюць казку і на некаторы час застаюцца застаюцца ў свеце гэтай казкі. Таму пры чытанні і аналізе яе нельга парушыць казачны свет. “няхай у казцы ўсё гаворыць само за сябе” (в. Бялінскі) у сувязі з гэтым спачатку казка аналізуецца, як рэалістычнае апавяданне.

Усе віды заняткаў на ўроку чытання павінны дапамагчы вучням успрыняць канкрэтны змест, правільна ўявіць сабе развіцце сюжэта, матывы паводзін персанажаў, іх ўзаемаадносіны. Натсаўнік прапануе прачытаць казку ў асобах. Якая галоўная думка казкі. Чаму гэты твор называецца казкай. (у жыцці не бывае таго, каб конь з львом сілай мераўся. ) ці сустракаліся вы з падобным выпадкам у жыцці. Для казак, у якіх персанажамі выступаюць з явы прыроды, рэчы, прадметы, дрэвы характэрна рэальная аснова - змены у прыродзе ў розныя поры года, прыродныя з явы, жыццёвыя факты. Вось толькі нерэальная тут размова птушак, звяроў, пор года, рэчаў, хоць змест яе жыццевы. Школьнікі разумеюць што рэальнае ў казках, а што не.

Пытанні да зместу такіх казак прадугледжваюць і прыродазнаўчы план. Апісанне з яў прыроды ў казказ дапамагае развіццю ўяўленняў вучняў, лагічннага мыслення, звязанай мовы. Ёсць казкі, у якіх шмат дзіўнага, неверагоднага. У іх мары і надзеі народа знашлі сваё выражэнне ў фантастычных вобразах, чарадзейных прадметах. У старажытныя часы людзі многога, што адбывалася ў прыродзе, жыцці, не разумелі, не ўмелі растлумачыць. Яны складалі вусныя апавяданні, у якія ўключалі ўключалі свае тлумачэнні розных з яў жыцця, прыроды. Нород верыў у чарадзейныя рэчы і прадметы. З явіліся чарадзейныя казкі, самыя старажытныя. Фантастычная выдумка ў такіх казках мае чыста мастацкую афарбоўку, інакш кажучы, з яўляецца мастацкім прыёмам. Чытанне і аналіз такіх казак праводзіцца так, як і аналіз апавяданняў. Толькі неабходна выявіць, на што накіраваны чарадзейныя сілы (хто іх выкарыстоўвае і для чаго, як яны дапамагаюць героям казкі. ) таму што ў чарадзейных казках дзеючым асобам дапамагаюць прадметы, рэчы, жывелы, птушкі, якія маюць незвычайную сілу.

У казцы “аленка” такімі памочнікамі сталі сабака лысун і конік сіўка, а зямля і сонца расказалі аленцы, што робіць яе мамка. Працуючы з казкай любога віду, настаўнік звяртае ўвагу вучняў на характар персанажаў, на матывы іх паводзін і ўчынкаў, вучыць выдзяляць вобразныя словы і выразы. Поле чыстае, мора сіняе, глыбокае; заўважаць парушэнне парадку слоў у сказе.

Расла дзяўчынка і вырасла была ў яго дачка, вярнуўся сярэдні брат, паслухаў старэйшы брат; таўталагічныя спалучэнні. Жылі - былі, сцежкі - дарожкі; вучыць сказавай манеры яе перадачы. Для таго каб дзеці зразумелі змест казкі, варта паказваць у ёй супрацьпастаўленні (кантрасты). Злосная мачыха і добрая падчарыца, дурны пан і разумны мужык. Казачныя персанажы маюць рэзка акрэсленыя характары і часта групуюцца па прынцыпе антытэзы, напрыклад апісанне адзення, абутку мужыка ці пана у казцы “два маразы”. Усе гэта дае настаўніку магчымасць з першых крокаў знаёмства з казкай вучыць дзяцей прыёмам элементарнай характарыстыкі дзеючых асоб. Характарыстыка, складзеная на аснове канкрэтных паводзін учынкаў персанажаў, устанаўлівае ў свядомасці (памяці)вучняў неразрыўныя сувязі паміж словам і паняццем, заключаным у ім. Казка - твор вуснай народнай творчасці, таму натуральнай формай перадачы яе зместу будзе расказ, пераказ блізкі да тэксту.

Добра, калі першы раз настаўнік не чытае, а расказвае казку, эмацыянальна, выразна перадаючы голасам мову кожнага героя. Карысна выкарыстоўваць на ўроку аўдыёзапіс, даць паслухаць вучням запіс казкі ў выкананні артытста. Дзеці таксама вучацца расказваць казку падрабязна, блізка да тэксту, з выкарыстаннем вобразных слоў, выразаў, паўтораў, вершаваных уставак з захаваннем скаванай інтанацыі, зачыну, канцоўкі. Расказванне казкі настаўнікам, артыстам, падрыхтаваным вучнем служыць узорам жывой звязнай мовы, выклікае ў дзяцей думкі, пэўныя пачуцці, жаданне расказваць выразна, прыгожа, талкова, выхоўвае любоў да роднага слова, да чытання, развівае мастацкі густ. Цікавая для вучняў казка “два маразы”. Рыхтуючыся да ўрока, настаўнік удумліва чытае яе, вызначае прыёмы работы з вучнямі, віды заняткаў на ўроку.

Расказванне казкі настаўнікам з захаваннем эмацыянальнасці мовы, дынамічнасці характару персанажаў і гумарыстычнай афарбаванасці некаторых эпізодаў. Чытанне казкі вучнямі па частках і разбор кожнай часткі (дапаможа ім лепш зразумецьзмест і разабрацца ў кампазіцыі і мове казкі). Абагульняльная гутарка, якая падрыхтуе вучняў да расказвання казкі, дапаможа ім зрабіць вывад, што мужык хоць жыў у нястачы, але любіў працавацьі з радасцю працаваў так, што і мароз яму не страшны. Чаму мароз не змог замарозіць мужыка, але лёгка справіўся з панам. Што мы даведаліся пра мужыка. Як чытаецца і расказваецца казка “два маразы”. Затым настаўнік высвятляе, чым казка падабаецца дзецям, што блізка іх жыццёваму вопыту, прапануе вызначыць, чым падобнае гэта апавяданне п. Рунца “мароз” да гэтай казкі. Гэта думка пра тое, што зіма не страшная, не трэба хутацца, хавацца ад марозу, а бегаць па вуліцы, катацца на лыжах. Літаратурнае чытанне прызначана навучыць дзяцей не толькі чытаць, але і ўспрымаць змест твораў мастацкай літаратуры як адмысловы выгляд мастацтва. «чытаць - гэта яшчэ нічога не значыць, што чытаць і як разумець прачытанае - вось у чым галоўнае справа вершаваныя творы спрыяюць ўзбагачэнні ўнутранага свету дзіцяці ў плане атрымання пачуццёвага вопыту, фарміравання таго запасу жыццёвых звестак і эмацыйных уражанняў, якія чалавек выказвае з дапамогай мовы. Калі праз мову свет мастацкай літаратуры свядома ўваходзіць у карціну свету дзіцяці, у канчатковым рахунку павышаецца ўзровень успрымання любых маўленчых твораў рознай ступені моўнай складанасці, глыбіні адлюстравання рэчаіснасці і разумення іх мэтавай накіраванасці, то ёсць палягчаецца разуменне прамовы наогул. Маленькаму чытачу патрэбны правадыр, які ўмее перапрацаваць у сваім ўсведамленні і ў сваёй душы паэтычны сэнс і дзякуючы гэтаму даведацца, як дзіцяці трапіць у яго. Таму што, акрамя настаўнікі, ніхто не зразумее, як правесці дзіцячую думка ад эмоцыі праз асацыяцыі да ладу, а ад яго - да таго паняцьця, якое так цяжка бывае не столькі ўсведамляць, колькі выказваць словамі. Дзіця жыве ў свеце прыгажосці, але часам дзеці не бачаць і не чуюць яе.

Маляўнічы які гучыць свет нярэдка ўспрымаецца дзецьмі ў чорна - белым адлюстраванні як гукавы хаос менавіта таму, што адсутнічае ўстаноўка на каляровае і музычнае ўспрыманне.

Вынікам вывучэння паэзіі з яўляюцца маральнае развіццё дзяцей, выхаванне пачуццяў і розуму школьнікаў, разуменне прыгажосці роднай мовы. Усе вышэй сказанае дазваляе зрабіць выснову аб шырокіх магчымасцях эстэтычнага ўспрымання ў навучальным працэсе, дзе дзеці атрымліваюць спецыяльную адукацыю, развіццё і выхаванне.

Беларуская літаратура. Вучэбная праграма для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Вывучэнне беларускай мовы і літаратуры ў школе.

Кніга для настаўніка. Народная асвета, 1988. Методыка выкладання беларускай літаратуры. Методыка выкладання беларускай мовы ў пачатковых класах. Педагогікі і методыкі пачатковага навучання пед. Методические основы языкового образования и литературного развития младших школьников. Специальная литература, 2007. Асаблівасці жанру твора у.

Агульныя заўвагі да праблемы вызначэння жанру літаратурнага твора. Жанрава - кампазіцыйная характарыстыка. Стылёвая адметнасць рамана хрыстос прызямліўся ў гародні. Характарыстыка вобразаў рамана, адметнасці мовы. Літаратурны твор – прадукт своеасаблівай, немеханічнай дзейнасці чалавека, створаны з дапамогай творчых высілкаў. Агульнае паняцце аб мастацкім творы і асаблівасцях яго складу.

Кампаненты - складнікі ўласна змястоўнага пласту твора. Тэма, праблема, ідэя. Праблема пераемнасці і абнаўлення, традыцый і наватарства ў літаратурным працэсе, яго рэгіянальная і нацыянальная спецыфіка. Стадыяльнасць літаратурнага развіцця. Асноўныя этапы ў гісторыі сусветнага прыгожага пісьменства, асаблівасці яго працякання. Агульная характарыстыка літаратурнага працэсу хх стагоддзя праблемна - тэматычны аспект твораў малой прозы (на прыкладзе творчасці якуба коласа, дзмітрака бядулі, цёткі). Філасофскія матывы ў творах. іх выхаваўчая роля і адраджэнская скіраванасць твораў. Значэнне паняцця свет мастацкага твора. Рэч як якасць знаку эпохі і асяроддзя пісьменніка. Прырода, час і прастора ў мастацкім творы. Сюжэт, яго разнавіднасці, састаўныя часткі і функцыі. Чужое слова ў тэксце, інтэртэкстуальнасць, паняцце стылю. Адказы да экзамену 4 курс 8 семестр 2016 - 2017. Асобасны падыход – гэта калі змест і арганізацыя навучання, калі ў школьнікаў фарміруецца гуманістычнае па адносінах да рэчаіснасці, індывідуальнае па сутнасці, развітае, этыка - маўленчае камунікатыўнае ядро ў выглядзе ўяўленняў і ведаў, маўленча - камунікатыўных здольнасцяў, скіраваных на задавальняючыя патрэбы асобы ў зносіназ (суразмоўнічтве). стварэнне спрыяльнай ўмовы для самаактуалізацыі аасобы, праяўлення як індывідуальнасці. Асобасны падыход – такі змест і арганізацыя навучання, калі ў школьнікаў фарміруецца гуманістычнае па адносінах да рэчаіснасці, індывідуальнае па сутнасці, развітае, этыка - маўленчае камунікатыўнае ядро, ў выглядзе ўяўленняў і ведаў, маўленчых камунікатыўных здольнасцей. Заснаваных на задавальненні патрэбы асобы ў суразмоўнасці. 1) у цэнтры моўная асоба вучня; 2) мова як сродак фарміравання і развіцця асобы чалавека, сродак матэрыяльнай думкі; 3) навучанне суб’ект - суб’ектнае; 4) індывідуальна - групавая форма арганізацыі дзейнасці;5) дэмакратычны стыль; 6) якасная ацэнка і самаацэнка дзейнасці суб’ектаў выкарыстоўваецца сістэматычна; 7) стварэнне спрыяльнай умовы для самаактуалізацыі асобы, праяўлення яе індывідуальнасці. 2)асобасна - арыентаваны змест моўнай адукацыі павінен садзейнічаць развіццю пазнаваўчых, моўных і маўленча - камун. індывід - х здольнасцей; метад навучання грамаце - сукупнасць розных видау мауленчай дзейнасци вучня, якая выконваецца вучнями пад кирауництвам настауника з мэтай авалодання элементарнага чытання и письма. Лок - у навучанне ўвёў кубікі, прапаноўваў вучыць гуляючы. Базэдаў - прапаноўваў карткі - гульні, у ягонай школе выпякалі літары, затым вучні пасля азнаямлення з’ядалі. Песталоцы - часткі слоў вусна запаміналі. ікельзамер хvі - працэс чытання, гукавы прынцып - чытанне – гэта называнне літар, даваў парады як лепш вымаўляць, увага добрай дыкцыі. вобразна - маторны метад (без лемантара) шапашнікаў. Літаратурна - сінтэтычны. 1 - шы год - завучванне усіх літар, завучваюцца склады, пачынаюць чытаць па складах; 2 - гі год – чытаюць па вярхах; 3 - ці год – пісьмо, настауник запісвае урок. Вучні капіруюць і завучваюць напісанне настауника, “ - “ - ен не абапіраецца на гукі, не патрабуе злітнага чытання складоў, выкарыстоувючы тэксты рэлігийнага зместу.

Аналітычна - гукавы (золатава) – вучні дзеляць сказ на словы, словы на склады, а склады на гукі (вусн. “ - “ – завучване складоу, напісанне слоу, спалучэнне літар у выніку шматразовага чытання. Гукавы аналіз пачынаецца толькі тады, калі дзеци запамінаюць яго напісанне зрокава. гукав (корф) – навучанне грамаце пачынаецца з вывучэння асобных гукаў, а потым літар, потым пачынаюцца сінтэтычныя практыкаванни. Дзеци спалучаць гукі ў склады, склады з літарами - склады і словы, затым новыя гукі. “ - “ – склад не з’яўляецца адзінкай чытання – узнікаць цяжкасці ў гуказліцця. Чытанне - называнне шэрагу гукаў. Талстой) – шмат увагі складовай працы, развиваецца маўленне, слых дзяцей, дабів. “ - ” – механічнае завучванне літар і вялікай колькасці складоу, рэліг. Асновы сучаснага метада – на уроке вывучэння граматыки увага дзяцей прыцягваецца да славеснага націску.

Вучні вывучаюць гукі па - рознаму.

Успрым на слых вымаўленне, назіранне за артыкул - й і інш. У склада - гукавы аналіз слоу уводзицца выдзяленне гукаў, вызначэнне іх паслядоунасці, колькасці, вызначэнне сувязь паміж імі. Аналіз праводзицца з апорай на схемы. Пры чытанні і запісе слоу вучань выходзиць з графичная формы слоу, але побач з гэтым гукав. З літатаратурным саставам, таму гука - літаратур. гукавы; метад ушынскага. У “роднае слова” ушынскага уваходзили “азбука” и “руководство к преподаванию по родному слову” (выйшли у 1864 годзе)свій метад ушински назвау метадам пиьма - чытання. Ен личыу, что письмо абапиралася на гукавы анализ. Дзеци знаемяцца з рукаписным шрыфтам и тольки праз 10 - 15 урокау знаемяцца з друкаваными литарами. Ушынски аб”яднау у сваёй мет. Анализ и синтэз, увеу синтэт аналитычны и синт. Практычны з гуками, складами, словами; адмовиуся ад алфавитнага парадку вывучэння гукау и литар. Ушынски абапирауся на жывое мауленне дзяцей. Значнае месца належала назиранням, гутаркам, рассказам сваих вучняу.

Асноўны прынцып навучання чытанню і пісьму вызначаецца ў значнай ступені сістэмай пісьма. Пры лагаграфічнай (іерагліфічнай) сістэме гэта “метад цэлых слоў”, пры складовай – “метад цэлых складоў”, пры гука - літарнай – гукавы метад, або фанематычны. Беларускае пісьмо з’яўляецца гука - літарным. Агульны ход навучання. Гукавы метад - у аснову навучання пакладзены гук. Да гука падводзяцца праз аналіз мовы. Спалучэнне аналізу і сінтэзу - каштоўнае ў спадчыну.

Тэхніка чытання і пісьма не адрываюцца і не супрацьпастаўляюцца. За кожным прачытаным і напісаным павінен стаяць сэнс, і таму прыцягваем увагу дзяцей да розных бакоў роднай мовы - фанетычнага, лексічнага, граматыка - арфаграфічнага, арфаэпічнага, стылістычнага. 1) навучыцца правильна сядзець, трымаць сшытак, карыстацца ручкай, прытрымлівацца радка, захоўваць пали. 2) асэнсоўваць словы успрынятыя на слых або зрокава, падзяляць их на гуки, пазначаць гуки литарами. 3) сфармираваць выразна дэферынцыраваныя зрокава - рухальныя выявы письмовых литар. 4) навучыцца писаць у адпаведнасци з прописями усе литары бел алфавита. Злучаць литары памиж сабой, рабиць прабелы памиж словами, пераводзиць друкаваны тэкст у письмовы. 5) умець записваць словы и сказы з 3 - 4 слоу пасля их гука - литарнага агализу.

6) списваць, писаць пад дыктоуку словы, написанне яких неразыходзицца з вымауленнем; правяраць написанае, парауноуваючы яго з узорам, а таксама спосабам прагаворвання. 7)записваць уласныя сказы, узятыя з вусна складзенага апавядання. Першакласнікі навучаюцца спісваць літары і словы з рукапіснага і друкаванага тэксту; пісаць пад дыктоўку словы, напісанне якіх не разыходзіцца з вымаўленнем, і кароткія сказы з такіх слоў; ужываць вялікую літару ў ачатку сказа, у імёнах людзей і клічках жывел. Найгалоўнейшая задача– впрацоўка ў вучняў графічных навыкаў пісьма. Падрыхтоўчы перыяд навучання грамаце па буквары а. Клышкі бязлітарная ступень. Мства з літарамі авалодваюць такімі важнымі паняццямі як мова, сказ, слова, гук, зычныя гукі, цв. Рдыя і мяккія зычныя гукі; абапіраючыся на ўмоўныя графічныя схемы, яны налізуюць сказы, словы, набываюць неабходныя для гэтага ўменні, вучацца свядома аперыраваць засвоенымі тэрмінамі, удакладняюць і ўзбагачаюць свой слоўнік і мову ў цэлым. На ўроках пісьма ў гэты час дзеці практыкуюцца ў напісанні розных ліній, фігур, узораў, што спрыяе ўмацаванню кісці рукі, развіццю вокамера, дазваляе знаходзіць у пропісі і сшытку рабочы радок, устанаўліваць адлегласці паміж асобнымі лініямі. У моўную практыку ўводзіцца неабходная для навучання пісьму тэрміналогія (ніжняя лінейка, верхняя лінейка, прамая лінія, авал і г. ), засвойваюцца правілы правільнай пасадкі пры пісьме, удасканальваюцца засвоеныя на ўроках чытання ўменні аналізаваць мову.

Урокі на другой ступені падрыхтоўчага перыяду прысвечаны вывучэнню зычных гукаў і літар. Па прадметных малюнках у 2 словах выдзяляюцца цв. Рдыя і мяккія зычныя гукі. Дзеці практыкуюцца ва ўспрыманні выдзеленых гукаў на слых, вызначаецца месца гука ў слове.

Мяцца з літарамі для абазначэння ахарактарызаваных гукаў. Па прадметных малюнках і схемах слоў (у якіх запісаны вывучаныя зычныя) дзеці чытаюць словы. Па сюжэтных малюнках вучні з дапамогаю настаўніка (па пытаннях) складаюць звязныя апавяданні, выдзяляюць у іх сказы, аналізуюць іх. Калі на букварнай старонцы маецца матэрыял для параўнання, абагульнення, групоўкі, даюцца заданні на выкананне слоўнікава - лагічных практыкаванняў. Прыцягваецца ўвага дзяцей да з’яў мнагазначнасці, аманіміі і антаніміі (лісічкі). Выкарыстоўваюцца разнастайныя дыдактычныя гульні. Разгадванне рэбусаў, завучванне скорагаворак і г. На ўроках пісьма дзеці вучацца друкаваць і пісаць маленькія і вялікія літары, практыкуюцца ў напісанні літар на аднолькавай адлегласці адна ад другой. Урокі чытання на гэтай ступені апярэджваюць урокі пісьма і не ідуць паралельна ім. На трэцяй ступені падрыхтоўчага перыяду дзеці зна. Мяцца са складам, націскам, з галоснымі літарамі, прычым галосныя вывучаюцца парна (а - я, у - ю, о - э - е, і - ы). Урокі чытання ў многім аналагічныя папярэднім. Дзеці чытаюць спалучэнні галосных, невялічкія сказы. На ўроках пісьма праводзіцца работа, блізкая той, якая мела месца на папярэдняй ступені. Склады і словы пішы, не адрываючы ручкі. і арфаграфічным правілам аб ужыванні вялікай літары. Пры спісванні сказаў вучні даведваюцца аб ролі знакаў прыпынку ў канцы сказаў. Практыкаванні ў пісьме спалучаюцца з працай на наборным палатне.

Дзеці вучацца спісваць з друкаванага тэксту.

Асноўнае месца займае спісванне з. Прагаворваннем і каменціраваннем. Урокі чытання і пісьма на гэтай ступені ідуць паралельна, падмацоўваючы адно аднаго. Да канца падрыхтоўчага перыяду вучні павінны ўмець адрозніваць любы з галосных і зычных гукаў у складзе слоў, якія прапануюцца ім для аналізу.

Букварны перыяд складаецца з 4 ступеней. Работа на кожнай з іх мае сваі асаблівасці. Ускладняюцца матэрыялы і характар склада - гукавога аналізу, павышаецца ўзровень сфарміраванасці навыку чытання, паглыбляецца сэнсавы разбор прачытаннага. Урокі на першай ступені асноўнага перыяду у многіх адносінах аднатыпныя. Па прадметных малюнках у двух словах выдзяляюцца цвердыя і мяккія зычныя. Вучні знаемяцца з літарамі для абазначэння ахарактарызаваных гукаў. Далей ідзе навучанне чытанню складоў зг па складовай табліцы. Абазначэнне гука літарай (паказ літары) праводзіцца толькі пасля таго, як выдзелен гук са слова і дзеці добра засвоілі яго гучанне, умеюць вызначаць, чуць яго ў розных месцах гукавой структуры слова (у пачатку, у сярэдзіне і ў канцы слова). Мэта букварнага перыяду — навучыць дзяцей чытаць і пісаць. У букварны перыяд навучання грамаце праводзяцца наступныя віды заняткаў з вучнямі. А) азнаямленне вучняў з новым гукам і літарай; б) чытанне складоў і асобных слоў; в) чытанне асобных сказаў; г) чытанне невялікіх тэкстаў; д) пісьмо літар; в) пісьмо слоў, сказаў і невялікіх звязных тэкстаў. На першым этапе дз е ці вучацца чытаць словы толькі з цвердымі зычнымі м, т, н, х, ш, р, с, л, к, якія стаяць перад галоснымі а, у, ы. Асноўная задача гэтага этапа — навучыць дзяцей чытаць у словах двухлітар н ыя прамыя склады, стварыць аснову правільнага складовага (а не па літарах) чытання і чытання адразу цэлых слоў. На гэтым этапе дзеці ўжо знаёмяцца і з аднаскладовымі трохлітарнымі словамі з галосным у сярэдзіне.

Вучацца чытаць такія словы прыёмам нарашчэня. ) чытанне павінна быць н е толькі плаўным складовым, але і асэнсаваным. Для гэтага настаўнік з першых урокаў сочыць за правільнай пастаноўкай націску ў словах, за паніжэ н нем голасу на кропках і за клічнай і пытальнай інтанацыяй пры адпаведных знаках. На другім этапе вывучаецца галосны гук і у сувязі з чым дзеці вучацца чытац ь словы з мяккімі зычнымі і адрозніваць іх ад цвёрдых зычных. Спачатку чытаюць словы з тымі зычным. Якія вывучаны на першым этапе, а потым — з новымі зычнымі, якія вывучаюцца на гэтым этапе, — п, в, з. Апрача гэтых зычных, вывучаецца зычны ж, які не бывае мяккім. У канцы гэтага этапу вывучаецца галосны э, а таксама й і ь (мяккі знак, які абазначае мяккасць папярэдняга зычнага ў канцы і сярэдзіне слова). 1) пры дапамозе галоснага і і 2) пры i дапамозе ь (мяккага знака). На гэтым этапе вучні чытаюць у слупках, сказах і тэкстах буквара словы, якія складаюцца з трох і болыы прамых складоў (та - ма - ра - , па - ла - ма - ла, жу - ра - ёі - ны); словы, у якіх ёсць трохлітарныя склады ў рознай пазіцыі слова (лыс - ка, ша - рык, ма - лан - ка, жа - ва - ра - нак); словы са збегам двух і трох зычных (парк, картг, хто, стук, страх). Трэба дабівацца, каб дзеці чыталі трох - і чатырохлітарныя склады цалкам, а не раздзельна. На трэцім этапе вывучаюцца галосныя е, я, ё, ю і зычныя б, д, ч, г, ў, ц, дж, ф, дж. У канцы гэтага этапа дзеці вучацца чытаць словы з раздзяляльнымі знакамі. Апострафам (’) (б’ю, сям я, пад’ехаў) і раздзяляльным мяккім знакам (ь) толькі пасля зычнай л (лью, ільіч, ульянаў), а пра іншыя выпадкі ўжывання раздзяляльнага ь вучні даведваюцца пазней. Цяжкімі для аналізу і вывучэння на гэтам этапе з’яўляюцца ётавыя галосныя е, ё, я, ю і злітныя зычныя ч, ц, дз, дж. Пералічванне гукаў у слове, іх паслядоўнае называнне, падлік колькасці гукаў у слове, вызначэнне характару сувязі паміж імі, складовага саставу.

Супастаўленне, параўнанне слоў па гучанні і па напісанні асабліва эфектыўна пры зна. Мстве з парамі мяккіх - цв. Рдых, звонкіх - глухіх зычных. Выдзяленне слоў з маўленчай плыні (са сказа); выразнае вымаўленне асобнага слова; падзел слова на склады і выразнае вымаўленне складоў, якія ўваходзяць у яго; выдзяленне націскнога склада, вымаўленне слова з узмоцненым націскам, выразнае вымаўленне слоў па складах з выдзяленнем асобнага гука (шаррр). Складзеных з літар разразной азбукі слоў на наборным палатне, на дошцы, што наглядна дэманструе вучням літарны і складовы састаў слова. Галосным гукам і яго літарай; 4) урок азнаямлення з зычным гукам (або гукамі) і яго літарай; 5) урок азнаямлення са зліяннем зг; 6) урок замацавання; 7) урок паўтарэння і абагульнення. Буквар - асноўны сродак навучання элементарнаму чытанню. Матэрыял буквара па сваім характары дзеліцца на тэкставы і пазатэкставы (алюстрацыі, схемы сказаў і слоў, складовыя табліцы і i нш. ілюстрацыі, схемы сказаў і слоў выкарыстоўваюцца толькі ў першым раздзеле, які адпавядае падрыхтоўчаму перыяду, гэтыя ж і ўсе астатнія знаходзяць сваё прымяненне ў другім раздзеле, які прызначан для навучання чытанню ў асноўны перыяд. Сучасны буквар сур’ёзным чынам адрозніваюцца ад сваіх папярэднікаў. Новым і іх з’яўляецца. 1)іншая паслядоўнасць у размеркаванні гукаў і літар для вывучэння. Частыя літары дадзены ў пачатку, рэдкія ў канцы, астатнія размешчаны паміж гэтымі. 4)адмова ад мноства практыкаванняў са словамі ў слупках, акцэнт у рабоце перанесен на звязныя тэксты - матэрыял больш каштоўны ў выхаваўчых і развіццёвых адносінах. 5)шырокае выкарыстанне дзіцячага фальклору(казкі, загадкі, прыказкі, скарагаворкі, лічылкі)і матэрыялу для моўных гульняў(лато, рэбусы, ”рассыпаныя” словы, ”ланцужкі”слоў і інш. ) 6)увядзенне элементаў граматыкі, словаўтварэння, арфаграфіі, лексікалогіі. Так, яшчэ не ведаючы спецыяльных правіл, вучні практычна засвойваюць шэраг арфаграм(вялікая літара ў пачатку сказа, ва ўласных імёнах, прасцейшыя выпадкі раздзельнага напісання прыназоўнікаў, напісанне парных па звонкасці - глухасці зычных, абазначэнне мяккасці зычных). 8)строгае захаванне такога прынцыпу, як тэматычнае адзінства кожнай старонкі і ідэйна - тэматычная цэласнасць усяго падручніка. Праз падручнік чырвонай ніткай праходзяць такія тэмы, як прырода нашай краіны, праца дарослых і дзяцей, школа, сям’я, таварышы. Маўлення вучняў – адна з важнейшых задач навучання ўвогуле і ўрокаў граматы ў прыватнасці. Развіваць маўленне дзяцей – г. Уздзейнічаць на яе з 4 - ох бакоў. 1)прывіваць навыкі гукавой культуры маўлення; 2) узбагачаць слоўнік; 3) вучыць правільна будаваць сказы; 4) навучаць звязваць сказы паміж сабой у адзінае сэнсавае і граматычнае цэлае.

Дзіця, якое не ўмее правільна гаварыць, не можа навучыцца правільна. Кніга з’яуляецца крыніцай ведау, сродкам захавання і перадачы ад пакалення да пакалення усіх дасягненняу навукі і культуры. З кніг дзеці даведваюцца як жылі людзі дауно і як жывуць цяпер. Кніга дае не толькі веды, але і дапамагае выхоуваць усебакова развітую асобу.

Асноуная тэма праграмы - радзіма(узнае пра людзей, іх працу, прыроду). Асноунае месца займае мастацкі матэрыял. Чытанне мастацкіх творай выклікае у вучняу глыбокія пачуцці, думкі, перажыванні. Дзеці вучацца супастауляць прачытанае з тым, что яны бачылі у жыцці, вучацца правільна успрымаць і разумець навакольную рэчаіснасць. Задачы - сфарміраваць інтарэс да кніг як крыніцы ведау, развіць жаданне і прывычку чытаць кнігі. Значэнне пазакласнага чытання. Пазакласнае чытанне цесна звязваецца з классным. На уроках классанага чытання выпрацоуваюцца навыки чытання, неабходныя для пазакласнага чытання, школьники вучацца разумець прачытанае, узбагачаецца их слоуник, прывиваецца любоу да чытання книги. Пазакласнае чытанне, як больш цикавая, зацмальная дзейнасць, павышае интарэс да чытання наогул и да урокау класснага чытання, пашырае светапогляд школьникау и дае матэрыял для сувязи класснага чытання з пазакласным. Пазакласная праца дапаўняе ўрокі літаратуры, садзейнічае пашырэнню і замацаванню ведаў, набытых вучнямі на ўроках. Яна стварае добрыя магчымасці для выяўлення і развіцця літаратурна - мастацкіх схільнасцей і здольнасцей вучняў. Гутарка, якая папярэднічае чытанню ўслых і дазваляе ўзнавіць у памяці 1 - класнікаў або сфарміраваць у іх рэальныя ўяўленні, якія складаюць аснову вядучых мастацкіх вобразаў твора, што будуць слухаць дзеці (2 – 3 мін). Рэкамендацыі, што датычацца магчымай самастойнай дзейнасці вучняў з дзіцячымі кнігамі, якія. Сць у класе або дома, у пазаўрочны час (1 мін). Пр - п увагі да мастацкага вобраза. Пры чытанні і аналізе мастацкага твора ў цэнтры ўвагі павінны быць мастацкія вобразы, створаныя пісьменнікам ці паэтам і аўтарскія адносіны да іх. Захаванне гістарызму пры чытанні і аналізе твора. Перад тым, як чытаць мастацкі твор, астаўніку неабходна пазна. Міць вучняў з гістарычнай эпохай, гістарычнымі падзеямі, якім прысвечаны гэты твор. М і творчасцю пісьменніка. Перад тым, як чытаць мастацкі твор, настаўніку неабходна пазна. М і творчасцю пісьменніка, твор якога вывучаецца. Пр - п высвятлення ідэйнай накіраванасці і галоўнай думкі твора. Пры працы з мастацкім творам неабходна вучыць дзяцей вызначаць ідэйную накіраванасць і галоўную думку твора. Пр - п выкарыстання краязнаўчага матэрыялу, жыцц. Вага вопыту дзяцей, фактаў рэчаіснасці. Пры чытанні і аналізе твора неабходна выкарыстоўваць краязнаўчы матэрыял, факты рэчаіснасці, сугучныя з тэмай твора, абапірацца на жыцц. Пр - п успрымання і аналізу твора ў адзінстве формы і зместу.

Чытанне і аналіз твора неабходна праводзіць у адзінстве формы і зместу, г. Неабходна звяртаць увагу дзяцей на тэму, галоўную думку, якія складаюць змест твора, і на кампазіцыю, моўныя сродкі (форма), пры дапамозе якіх перадаецца змест твора. Падрыхтоўка вучняў да ўспрымання мастацкага твора, зна. Мства з канкрэтным зместам, сюжэтнай лініяй, высвятленне эмацыянальнага ўздзеяння твора на школьнікаў. Падрыхтоўчая праца да чытання твора мае на мэце.

1) пашырыць уяўленні вучняў пра факты, падзеі, з’явы, пададзеныя ў творы, паведаміць новыя звесткі для таго, каб дапамагчы свядома ўспрыняць тэкст, стварыць умовы, пры якіх вучні суаднясуць факты, падзеі, з’явы мастацкага твора з тым, што бачылі, назіралі ў жыцці; 2) пазна. М пісьменніка, выклікаць цікавасць да яго творчасці; 3) падрыхтаваць да эмацыянальнага ўспрымання. Твора; 4) раскрыць значэнне слоў, без разумення якіх школьнікам цяжка ўспрыняць і засвоіць змест. Практыкаванні на этапе першага сінтэзу.

1) уступная гутарка, паведамленне ці расказ настаўніка (пра аўтара), правядзенне экскурсіі, выкарыстанне нагляднасці; 2) першае.

Мства з творам (самастойна, чытае настаўнік, магнітафонны запіс); 3) гутарка з мэтай праверкі першага ўспрымання твора. Задачы і змест працы. Устанаўленне прычынна - выніковых сувязей у развіцці сюжэта; высвятленне матываў паводзін дзеючых асоб, раскрыцц. Кампазіцыі твора, аналіз выяўленчых сродкаў у адзінстве з раскрыцц. М канкрэтнага зместу і ацэнкі матываў паводзін герояў. Практыкаванні на этапе аналізу.

1) выбарачнае чытанне; 2) гутарка (па пытаннях настаўніка і вучняў), 3) ілюстраванне тэксту (вусныя ці графічныя малюнкі і падабраныя з твора подпісы да іх); 4) складанне плана; 5) падрыхтоўка пераказу; 6) падрыхтоўка апавядання пра героя (падбіраюць матэрыял, які характарызуе дзеючую асобу, яе ўчынкі, паводзіны); 7) раскрыцц. Галоўнай думкі твора (знаходзяць патрэбныя сказы); 8) падрыхтоўка да выразнага чытання, да чытання па ролях, дыялогаў; 9) падрыхтоўка да інсцэніравання (драматызацыі) твора. Абагульненне характэрных рыс дзеючых асоб, супастаўленне герояў і ацэнка іх, высвятленне ідэйнай накіраванасці твора, ацэнка мастацкага твора як крыніцы пазнання навакольнай рэчаіснасці і як твора мастацтва. Практыкаванні на этапе другога сінтэзу.

1) выразнае чытанне твора вучнямі; 2) пераказ твора; 3) інсцэніраванне (драматызацыя) твора, 4) заключная гутарка. Лагічная паўза – граматычная пауза абумоўленная рознымі знакамі прыпынку; псіхалагічная пауза служыць раскрыццю ідэйна - сэнсу сутнасці твора. Тэмп - хуткасць вымаўлення слоў, скдаданне паводле іх сэнсавай значымасці і мэтавай накіраванасцю. Спакойны, запаволены, хуткі, павольны. Выразнае чытанне - вобразная перадача тэксту чытачом у адпаведнасці з задумай пісьменніка, цесна звязана са свядомым чытаннем. Узор настаўніка, раўнамрнае размеркаванне дыхання ў час маўлення і чытання, правільная артыкуляцыя гука, выразная дыкцыя, захаванне норм літаратурнага вымаўлення, захаванне граматычных паўз, функцыі знакаў прыпынку пры эмацыянальным афармленні, выкарыстанне лагічных і граматычных паўз, навучанне сэнсаваму націску, складанне партытуры чытання, улік тэмпу і рытму чытання, выкарыстанне інтанацыі, аналіз зместу, высвятленне прычын, паводзін, абагульняльная гутарка, узорнае чытанне, гучнае чытанне, дэкламаванне, конкурс чытальнікаў. Правільнае чытанне – чытанне без пропуску, перастановак, скажэння слоў, склада, літітар, чытанне з гучным выразным вымаўленнем канца слоў, з захаваннем правільнага націску ў словах і норм літаратурнага вымаўлення, адпаведнасць знакаў прыпыпкаў у канцы сказа. Гука - літаральны аналіз слоў; складовы аналіз; чытанне сам сабе; чытанне хорам; чытанне і зувуванне скарагаворак…; кантроль за чытаннем са стараны настаўніка і аднакласнікаў. Шматразовае прачытванне тэксту з рознымі заданнямі. Прачытаць тэкст і падрыхтавацца да гутаркі; падзяліць на часткі; скласці вусныя малюнкі; план; пераказ; інсцыніроўка. 2) сінтэтычны (для яго характэрна чытанне цэлымі словамі, пры гэтым зрокавае ўспрыманне слова і яго вымаўленне амаль супадаюць з усведамленнем значэння, больш таго, разуменне сэнсу слова ў структуры словазлучэння або сказа апераджае яго вымаўленне, г. Чытанне ажыццяўляецца па сэнсавай здагадцы. На сінтэтычнае чытанне вучні пераходзяць у 4 класе). 3) аўтаматызацыі (у наступныя гады чытанне ўс. Больш аўтаматызуецца. Сам працэс чытання ўс. Менш усведамляецца вучнямі, на першы план выступае ўсведамленне тэксту(фактычнага зместу, кампазіцыі, ідэйнай накіраванасці, сродкаў выразнасці і г. Свядомае чытанне - здольнасць чытача поўна і правільна разумець змест твора і ўмець сфармулялваць свае адносіны да герояў, прачытанага. Свядомасць - разуменне вучнямі зместу твора, ідэйнай скіраванасці, устанаўленне ўласных адносін да твора, герояў, падзей і фактаў. Падрыхтоўка да ўспрымання, слоўнікавая праца, праца з нагляднасцю, праверка непасрэдных уражанняў, чытанне і аналіз, праца з вобразнымі сродкамі мовы, усведамленне ідэйнага зместу, складанне розных відаў планаў і пераказаў, выразнае чытанне, абагульняльная гутарка, творчыя працы. Стварыць умовы, пры якіх вучні будуць вымушаны многа чытаць, правільная арганізацыя чытання, шматразовае чытанне з мноствам заданняў, выбарачнае, па ролях, падрабязнае пераказванне, папераджальныя практыкаванні, захаванне гігіены чытання, узорнае чытанне настаўніка ў дасягальным для вучняў тэмпе, штодзённыя практыкаванні пад кантролем класа і настаўніка, падбор цікага для вучняў матэрыялу, чытанне сказаў, аб’яднаных па тэме, па наглядных дапаможніках, спаборніцтвы. Але галоўнае - індывідуальна і тэмп не з’яўляецца вырашальным і самамэтай. Беглае чытанне – чытач хутка ўспрымае літаратурыя знакі і хутка пераводзіць іх на мову гукаў, не дапускае разрыву ва ўспрыманні вымаўлення і асэнсавання. Для выпрацоўкі неабходна. Шматразова перачытваць тэкст з рознымі заданнямі;завучванне на памяць вершаў, баек…;чытанне і аналіз казак. Мастацкі твор праз канкрэтныя вобразы дапамагае чытачу лепш убачыць і зразумець жыцце.

Мастацкі твор багаты выяўленчымі сродкамі. Метафарамі, эпітэтамі, параўнаннямі. Асноўная вартасць мастацкай літ - ры – яе ідэйнасць і вобразнасць. Толькі цэласнае ўспрыманне твора дае магчымасць вучням уявіць мастацкі вобраз і разам з тым адчуць настрой, думкі герояў і зразумець задуму аўтара. Успрыманне залежыць ад выразнасці яго чытання. Работу з мастацкім творам неабходна пачынаць з цэльнага успрымання (чытанне усяго твора), гэта значыць з сінтэзу.

Аналіз праводзіцца за сінтэзам і рыхтуе вучняу да сінтэзу больш высокай якасці. Агульная формула работы з мастацкім творам выглядае так. Сінтез – аналіз – другі сінтэз у адпаведнасці з такім падыходам у вывучэнні мастацкіх творау вызначаюцца тры асноуныя этапы работы. Першы этап (першы сінтэз). Падрыхтоука вучняу да ўспрымання мастацкага твора. Знаемства з канкрэтным зместам, сюжэтнай лініей, аутарам. Высвятленне эмацыянальнага уздзеяння. Стварэнне эмацыянальна - псіхалагічнай абстаноукі. Устанауленне прычынна - выніковых сувязей. Высвятленне матывау паводзін дзеючых асоб (чаму так зрабілі і як гэта іх характэрызуе). Раскрыце кампазіцыі твора аналіз вобразных выяуленчых сродкау, раскрыцце канкрэтнага зместу і ацэнка матывау паводзін герояу (што паказау аутар і як, чаму выбрау такія факты, падзеі). Трэці этап (другі аналіз). Абагульненне характэрных рыс дзеючых асоб. Супастауленне герояу і ацэнка іх. Выясненне ідэйнай накіраванасці твора. Ацэнка мастацкага твора. На уроках чытання апавядання праводзяцца усе асноуныя віды заняткаў. Гутарка з мэтай праверкі першага успрымання. Падрыхтоука да выразнага чытання. Казка – адзін з любімых дзецьмі жанраў мастацкіх твораў. Педагагічнае значэнне казак. Вучаць працавітасці, ветлівасці, справядлівасці, мужнасці, высмейваюць, асуджаюць несправядлівасць, дапамагае лепш уявіць жыццё народа. Азнаямленне вучняў з казкай як жанрам. Знаёмяцца з асаблівасцямі казкі як жанру (фабулу, ідэю, персанажы, чарадзейнасць, выдумка, мары пра тое, чаго няма ў жыцці, але што хо - чацца мець), кампазіцыйнай асаблівасцю, моўныя асаблівасці казак. У ёй звычайна ёсць зачын, паўторы, канцоўка, часцей за ўсё паўтараецца адзін асноўны эпізод. У пачатковых класах чытаюцца казкі пра жывёл, чарадзейныя і бытавыя. Гутарка з мэтай праверкі першага ўспрымання ўсведамленне яе вобразаў, раскрыцця маральнай ідэі ў ёй, аднак не варта тут гаварыць ім, што казка — гэта выдумка. Першае чытанне добра, калі першы раз настаўнік не чытае, а расказвае казку, магнітафон ці прайгравальнік, праверка чытанне казкі вучнямі па частках і разбор кожнай часткі (дапаможа ім лепш зразумець змест і разабрацца ў кампазіцыі і мове казкі). Павінны зразумець пададзеныя ў ёй вобразы. Спачатку казка аналізуецца, як рэалістычнае апавяданне.

Дапамагчы вучням успрыняць канкрэтны змест, правільна ўявіць сабе развіццё сюжэта, матывы паводзін персанажаў, іх узаемаадносіны. Есць казкі, у якіх шмат дзіўнага, неверагоднага. Выявіць, на што накіраваны чарадзейныя сілы (хто іх выкарыстоўвае і для чаго, як яны дапамагаюць героям казкі. Працуючы з казкай любога віду, настаўнік звяртае ўвагу вучняў на характар персанажаў, на матывы іх паводзін і ўчынкаў, вучыць выдзяляць вобразныя словы і выразы. Поле чыстае (інверсію). Расла дзяўчынка і вырасла, вучыць сказавай манеры яе перадачы. Паказаць у ёй супрацьпастаўленні (кантрасты). Злосная мачыха і добрая падчарыца. Каз персанажы маюць рэзка акрэсленыя хар - р. Апісанне адзення, абутку мужыка і пана ў казцы малявання. Абагульняльная гутарка, якая падрыхтуе вучняўда расказвання казкі, дапаможа ім зрабіць вывад, чытанне казкі па ролях. Чытанне казкі сам сабе з заданнем падрыхтавацца да вуснага складанне плана з дапамогаю настаўніка, падбор загалоўкаў і падрыхтоўка да расказвання казкі. Расказванне казкі вучнямі блізка да тэктсту.

Дзеці таксама вучацца расказваць казку падрабязна, блізка да тэксту, з выкарыстаннем вобразных слоў, вы - разаў, паўтораў, вершаваных уставак, з захаваннем сказавай інтанацыі, зачыну, канцоўкі. Затым настаўнік высвятляе, чым казка падабаецца дзецям, што блізка іх жыццёваму вопыту, прапануе вы - значыць, чым падобнае апавяданне уся работа над гэтай казкай вядзецца, як над рэалі - стычным апавяданнем, без тлумачэння, што такога ў жыцці не бывае.

Вучні чытаюць радкі верша, у якіх апісаны адзін малюнак, і расказваюць, што яны ўявілі. Пытаннямі, заданнямі, рознымі відамі заняткаў настаўнік дапамагае ім глыбока ўспрыняць мастацкі вобраз - адчуць настрой паэта, зразумець яго думкі і ўсвядоміць якімі сродкамі ён выражае гэты настрой, думкі, пачуцці. Да ўспрымання пейзажнай лірыкі вучняў неабходна падрыхтаваць. Разгледзець малюнак, рэпрадукцыю карціны, выкарыстаць дзіцячыя назіранні, уражанні ад экскурсіі, паслухаць музыку на адпаведную тэму, выклікаць пэўны настрой. Вывучэнне пейзажнай лірыкі прыводзіцца так, як і любога мастацкага твора. Ад першаснага сінтэзу да аналізу і праз яго да сінтэзу больш высокай якасці. Прадметам анілізу бывае пейзажны вобраз, а не развіццё сюжэта і матывы паводзін героя. Чытанне і аналіз вершаў павінны дапамагчы вучням глыбока ўспрыняць маляўнічы вобраз. Пасля праверкі першага ўспрымання верша вучнямі, пачынаецца раскладанне маляўнічага вобраза на асобныя састаўныя часткі – яго кампаненты. У лірычных вершах перадаюцца думкі, пачуцці, перажыванні паэта ці героя з дапамогай малюнка прыроды, вобраза, грамадскай з’явы, факта. Для чытання ў пачатковых класах прапануюцца пейзажныя, псіхалагічныя, пейзажна - псіхалагічныя вершы і вершы лірыкі роздуму.

Вывучэнне пейзажнай лірыкі праводзіцца так, як і любога мастацкага твора. У такіх вершах прадметам аналізу бывае пейзажны вобраз, а не развіцц. Сюжэта і матывы паводзін герояў. Пасля праверкі першага ўспрымання верша вучнямі пачынаецца раскладанне маляўнічага вобраза на асобныя састаўныя часткі – яго ўзаемазвязныя кампаненты. Настаўнік прапануе дзецям важліва яшчэ раз прачытаць верш і назваць, колькі асобных малюнкаў яны намалююць і пра што. Вучні чытаюць радкі верша, у якіх апісаны адзін малюнак, і расказваюць, што яны ўявілі. Пытаннямі, заданнямі, рознымі відамі заняткаў настаўнік дапамагае ім глыбока ўспрыняць мастацкі вобраз – адчуць настрой паэта, зразумець яго думкі і ўсвядоміць, якімі сродкамі. Н выражае гэты настрой, думкі, пачуцці. Эмацыянальна - вобразнага зместу лірычнага. Верша магчыма толькі пры ўмове мэтанакіраванай работы з выяўленчымі сродкамі мовы. Пасля асобныя малюнкі - вобразы злучаюцца ў адзін агульны малюнак прыроды, створаны аўтарам у творы. Заключнае слова настаўніка дапамагае яшчэ глыбей усвядоміць задумку пісьменніка. Падрыхтоўчая работа, 2. Гутарка з мэтай праверкі першага ўспрымання; 4. Работа з тэкстам; лагічнаму разбору, увага вучняў накіроўваецца на вывады, заклікі, якія ёсць у тэксце; 5. Складанне плана; вызначаецца галоўная думка кожнай часткі і ўсяго верша, 6. Падрыхтоўка да выразнага чытання. Заключная гутарка; выразнае чытанне і завучванне вершаў на памяць. ) лірыка роздуму адлюстроўвае ў паэтычнай форме лагічна разгорнутую думку.

Вершы прысвячаюцца галоўным чынам сацыяльна - палітычным тэмам, нашай сучаснасці, звернуты да розуму чытача, яго жыцц. Вага вопыту, ведаў, уздзейнічаючы адначасова і на пачуцці, і на інтэлект. Пры чытанні такіх вершаў значнае месца адводзіцца лагічнаму разбору, увага вучняў накіроўваецца на вывады, заклікі, якія. Сць у тэксце, вызначаецца галоўная думка кожнай часткі і ўсяго верша. Літаратура для чытання у пачатковых класах адлюстроувае жыцце.

Паказваючы у мастацкіх вобразах тыповыя характары, факты, з`явы. Мастацкі твор праз канкрытны вобраз дапамагае лепш убачыць і зразумець жыцце.

Часта у творах падаюцца малюнкі прыроды. Мастакія творы багатыя выяуленчымі сродкамі. Метафарамі, эпітэтамі, параунаннямі. Асноуная вартасць мастацкай літаратуры - яе ідэйнасць і вобразнасць. Выразнае чытанне выклікае у дзяцей вобразныя уяуленні, думкі, пачуцці, настрой. У працэссе чэтання і аналізу мастацкага твора вядуцца назіранні за мовай, за некалькімі асаблівасцямі кампазіцыі твора. Пдрыхтоучая работа да чытання апавядання не павінна быць працяглаю. Кароткім паведамленнем ці гутаркай настаунік рыхтуе вучняу да успрымання твора. Перад чытаннем не трэба пераказваць змест апавядання. Выразнае чытанне настауніка мае вялікае значэнне, асабліва для вучняу 1 і 2 класау – служыць вучням узорам чытання. Пасля першага чытання патрэбна правесці гутарку, каб праверыць, якія пачуцці выклікау у іх твор, як зразумелі ідэйную задумку пісьменніка. Можна паставіць такія пытанні. Чаму аутар так назвау твор. Калі вы радаваліся, сумавалі. Пауторнае чытанне і мэтанакіраваная работа над усведамленнем усіх бакоу апавядання займае асноунае месца на уроку.

У цэнтры увагі павінен быць твор, яго змест, вобразы, выяуленчыя сродкі, ідэя. Змест слоўнікавай работы на ўроках чытання прадугледжвае.

1) узбагачэнне мовы вучняў. 2)удакладненне значэння вядомых слоў. 3)шляхам назірання над словам у тэксце выясненне яго стылістычнай функцыі і асноўных лексічных катэгорый. 4)чытанне і аналіз літарытурных твораў. 5) актывізацыя слоўніка вучняў. Тлумачэнне неразумелых слоў вучнямі, якім вядома іх значэнне і якія могуць прывесці прыклады іх ўжывання. Значэнне некаторых слоў становіцца разумелым пры чытанні твора. Неразумелыя дзецям словы, якія з’яўляюцца ў творы важнымі, галоўнымі, тлумачацца ў час падрыхтоўчай гутаркі. Пры першым знаемтве з творам, каб стварыць цэласнае ўражанне ад прачытанага, чытанне не перапыняецца для тлумачэння слова ці выразу.

Прынцыпы правядзення слўнікавай работы. Дакладнае значэнне слова пазнаецца толькі ў кантэксце.

Пры чытанні мастацкіх твораў не варта тлумачыць кожнае неразумелае слова. На ўроку чытання нельга абмяжоўвацца толькі тлумачэннем неразумелых слоў таксама неабходна звяртаць увагу вучняў і на тое, як аўтар выражае тую ці іншую думку). Работа з вобразнымі сродкамі падпарадкоўваецца галоўнай мэце чытання – засваенню вобразнага зместу і галоўнай думкі твора. Узбагачэнне і актывізацыя слоўніка вучняў ажыццяўляюцца ў працэсе падрыхтоўкі розных відаў пераказаў. Падрабязнага, сціслага, выбарачнага. Цікавым і займальным мастацкім творам для вучняў пачатковых класаў з’яўляецца байка. Байка – алегарычнае апавяданне павучальнага зместу.

Яе істотныя прыметы – наяўнасць маралі і алегорыі. Неабавязковыя прыметы – звяры ў якасці дзеючых асоб і вершаваная форма. Дзеці любяць байку за прастату зместу і мастацкіх вобразаў, за выразнасць і трапнасць апісання, за багатую, яркую народную мову.

Падрыхтоўка да чытання. А) расказ настаўніка пра аўтара байкі; б)гутарка пра жыв. Л – дзеючых асоб байкі; в) разгляд малюнкаў жыв. Першае ўспрыманне байкі вучнямі. А) чытанне настаўнікам ці праслухоўванне магнітафоннага запісу; б) гутарка эмацыянальна - ацэначнага плана. Аналізуецца канкрэтны змест, выясняецца сітуацыя, у якой дзейнічаюць героі, асэнсоўваецца мова персанажаў, іх характэрныя рысы. Выкарыстоўваюцца такія віды працы. Гутарка, выбарачнае чытанне, вуснае і графічнае маляванне.

Устанаўліваюцца колькасць частак, парадак развіцця дзеяння. Апавяданне падзелена на часткі, настаунік дае гатовыя загалоукі да кожнай часткі, вучні павінны суаднесці пункт плана з часткай, прачытаць частку.

Тэкст разбіты на часткі, загалоукі падзелены уразбіуку пад тэкстам, вучні павінны прачытацьпункты плана, зауважыць непарадак і размясціць загалоукі у паслядоунасці апавяданню, потым кожны пункт плана суадносіцца з адпаведнай часткай. Апавяданне не падзелена на часткі, пад тэкстам ёсць загалоукі да частак, вучні павінны падзяліць тэкст на часткі адпаведна плану.

Прыказкі і прымаўкі складаюць неацанімае багацце беларускай мовы. Мства з імі ў школе развівае мысленне навучэнцаў, прывівае любоў да роднай мовы, павышае культуру маўлення, спрыяе лепшаму засваенню граматыкі і больш глыбокаму вывучэнню літаратуры. У 1 – 4 класах праца заключаецца ў актыўным зна. Мстве з прыказкамі, іх завучванні дзецьмі. Настаўніку неабходна навучыць дзяцей раскрывать сэнс прыказак і выкарыстоўваць іх у сваім маўленні. Працу з прыказкамі важна пачынаць ужо ў 1 - м класе, у перыяд навучання грамаце.

Мстве з кожным новым гукам (гукамі) і яго літарай можна зна. Міць дзяцей з прыказкамі, у якіх сустракаецца патрэбны гук. Пры гэтым пажадана групаваць прыказкі па тэмах. У 2 - м – 4 - м класах дзеці працуюць з прыказкамі, змешчанымі ў падручніках па беларускай мове і літаратурным чытанні. Яны раскрываюць і ўсведамляюць змест прыказак да тых твораў, якія чытаюцца; вусна падбіраюць прыказку да таго ці іншага твора; падбіраюць прыказкі, групуюць іх па тэмах, запісваюць у сшытак (альбом), ілюструюць іх; выкарыстоўваюць прыказкі ў. Творчых працах; завучваюць, запамінаюць прыказкі з добра вядомым зместам; праводзяцца віктарыны з прыказкамі. На ўроках мовы прыказкі і прымаўкі выкарыстоўваюцца як. Загадка – метафарычны выраз, у якім адзін прадмет адлюстроўвацца пра другі, які мае з ім якое - небудзь, хаця б аддаленае падабенства. Праца з загадкамі ў пачатковых класах накіравана на развіцц. ў вучняў уменняў адгадваць загадкі. Настаўнік вучыць дзяцей вызначаць, па якіх істотных прыметах загадкі можна яе адгадаць. Віды працы з загадкамі. Адгадванне загадак (у 1 – 2 класах настаўнік дапамагае вызначаць прыметы, па якіх можна адгадаць загадку; у 3 – 4 класах дапамагае там, дзе загадка з’яўляецца складанай і незна. Май); групоўка загадак па тэме; запамінанне загадак і загадванне іх сябрам; складанне сшыткаў з загадкамі (з ілюстраваннем); падбор загадак да тэмы ўрока; адрозніванне загадак ад іншых твораў вуснай народнай творчасці малых жанраў; гульня - пазакласнае чытанне – гэта раздзел навучання чытанню, мэта якога – сфарміраваць у малодшых школьнікаў веды пра дзіцячыя кнігі з даступнага кола чытання і асобасную, адпаведную ўзроставым магчымасцям і індывідуальным асаблівасцям дзіцяці выбарчую цікавасць да кніг, жаданне і ўменне іх свядома выбіраць і асэнсавана чытаць. Неабходна падбіраць творы розных жанраў і на розныя тэмы. Вершаваныя і празаічныя творы; навукова - папулярныя артыкулы; творы вуснай народнай творчасці (казкі, загадкі); часопісы, газеты. Пазакласнае чытанне – гэта раздзел навучання чытанню, мэта якога – сфарміраваць у малодшых школьнікаў веды пра дзіцячыя кнігі з даступнага кола чытання і асобасную, адпаведную ўзроставым магчымасцям і індывідуальным асаблівасцям дзіцяці выбарчую цікавасць да кніг, жаданне і ўменне іх свядома выбіраць і асэнсавана чытаць. прапаганда кнігі (куток пазакласнага чытання, спісы літаратуры для самастойнага чытання, выстаўкі кніжных навінак ці кніг на пэўную тэму, выстаўкі, прысвечаныя творчасці пісьменніка, выступленне бібліятэкара, класная і ўласная бібліятэка і г. Падрыхтоўчы (1 клас). На кожным уроку пазакласнага чытання зна. Мяцца з адной дзіцячай кнігай у тыповым афармленні аб’. На пазакласнае чытанне адводзіцца 20 мін за кошт урока навучання грамаце (1 р. Праводзіцца слуханне - разгляд кніг у працэсе засваення граматы, літаратурныя гульні ў пазаўрочны час. Школьнікі вучацца ўспрымаць на слых апавяданне, казку, даюць прасцейшыя ацэнкі прачытанаму, суадносяць змест з загалоўкам, ствараюць вусныя малюнкі да прачытанага, зна. Мяцца з асноўнымі правіламі гігіены чытання і карыстання кнігай. Мяцца з 2 – 4 дзіцячымі кнігамі у любым. На пазакласнае чытанне адводзіцца ўрок. Дзеці абавязкова самастойна чытаюць кнігі пад наглядам настаўніка, па жаданні – у вольны час. Праводзяцца чытанне - разгляд кніг, аналітыка - сінтэтычныя практыкаванні па арыентацыі ў групах кніг. Асноўны (3 – 4 клас) 3 клас. На ўроках пазакласнага чытання зна. Мяцца з мастацкімі і навукова - пазнаваўчымі дзіцячымі кнігамі абмежаванага аб’. Му; групоўка кніг манаграфічная. Дзеці абавязкова самастойна чытаюць кнігі па зададзеных прыметах – на ўроку і ў пазаўрочны час. Праводзіцца чытанне - разгляд з мэтай выбару кнігі і засваення яе зместу ў поўнай адпаведнасці з заданнем. Мяцца з мастацкімі, навукова - пазнаваўчымі дзіцячымі кнігамі і даведачнай літаратурай без абмежавання аб’. Му; групоўка кніг тэматычная. Дзеці абавязкова самастойна чытаюць кнігі ў межах выбранай тэмы - на ўроку і ў пазаўрочны час. Праводзіцца чытанне - разгляд з мэтай выбару кніг і засваення іх зместу ў залежнасці ад уласных чытацкіх магчымасцяў і інтарэсаў. У залежнасци ад дыдактычнай мэты. урок вывучэння новага матэрыялу; урок замацавання ведау и уменяу; урок паутарэння и абагульнення вывучанага; камбинаванны урок; урок развицця звязнага маулення; урок кантролю и аценки ведау и уменняу; урок анализу письмовых работ. Пабудова ўрокаў фанетыкі, граматыкі і правапісу карэкціруецца зместам матэрыяялу, спосабамі арганізацыі работы і пастаўленнай дыдактычнай мэтай. Структура ўрокаў розных тыпаў вызначаецца дыдактычнымі мэтамі і суадносіцца з колькасцю гадзін для вывучэння пэўнай тэмы або раздзела. Урок з поўным цыклам пазнавальнай дзейнасці. Урок паведамлення новых ведаў. Урок замацавання ведаў. Урок кантрольнай дыктоўкі. Урок работы з пісьмовымі памылкамі. Дакладна вызначыць тэму, мэты структуру и тып урока;устанавиць месца и значэнне урока у систэме иншых, звязаць з папярэдним и наступным;адабраць змест вуч матэрыялу; найбольш эфектыуныя метады и прыёмы, разнастайныя виды дзейнасци выкарыст вызначыць формы кантролю;забяспечыць аптымальны темп урока и адзиную логику, паслядоунасць; дэмакратычны стыль кирауництва;рэализаваць дыдактычныя патрабавани. Асноўнымі кірункамі развіцця маўлення вучняў з яўляюцца лексічная праца, разуменне вуснага і пісьмовага тэкстаў, гаварэнне на беларускай мове.

Лексічная праца прадугледжвае назапашванне, актывізацыю і свядомае выкарыстанне лексікі беларускай мовы ў матываваным маўленні вучняў. Авалоданне рацыянальнымі прыёмамі працы з тэкстам на беларускай мове павінна забяспечыць яго асэнсаванае ўспрыманне і асобаснае разуменне пры чытанні і слуханні. Паступовае авалоданне беларускай мовай дае магчымасць для практыкаванняў у пабудове вучнямі ўласных выказванняў і ўдзелу ў суразмоўніцтве.

Перад настаўнікам сучаснай школы стаіць вельмі важная задача – развіваць разумовыя здольнасці вучняў, забяспечыць інтэлектуальны рост коднага з іх. Дзеці набываюць уменні супастаўляць адну моўную з’яву з другой, знаходзіць падабенства і адрозненне з’яў, могуцб растлумачыць, даказаць, зрабіць вывад з назіранняў над моўным матэрыялам. Развіццю навыкаў мыслення, неабходных не толькі ў навучанні, але і звычайным жыцці, садзейнічаюць асобасна - арыентаваныя тэхналогіі. Адна з такіх тэхналогій - тэхналогія развіцця крытычнага мыслення. Развіццё мыслення вучняў на ўроках беларускай мовы заўсёды носіць творчы характар, так як аўтар працы стараецца накіроўваць яго на адкрыццё новых ведаў. Слоўнікава - лагічныя практыкаванні, якія вучаць правільна назіраць за прадметамі і з’явамі, параўноўваць, абагульняць, сістэматызаваць, садзейнічаюць развіццю мыслення і мовы, а таксама дапамагаюць устанавіць узаемасувязь паміж словам і прадметам. Дзеці ў сувязі з чытаннем буквара, а затым кнігі знаёмяцца з рэальнымі прадметамі і з’явамі, абазначаюць іх словамі, выконваюць лагічныя практыкаванні. Слоўнікава - лагічныя практыкаванні абавязкова суправаджаюцца гутаркамі і тлумачэннямі. Мэта слоўнікава - лагічных практыкаванняў – развіваць лагічнае мысленне на аснове работы над словамі. Вучань павінен авалодаць шэрагам лагічных прыёмаў. Параўнаннем, групаваннем, абагульненнем і г. Адна з найбліжэйшых задач гэтых практыкаванняў – выпрацоўка ў вучняў умення ўстанаўліваць правільныя суадносіны больш агульных і менш агульных паняццяў. Роду, віду, супадпарадкаваных відавых паняццяў паміж сабой на аснове выдзялення агульных і адрозніваючых прымет прадметаў. Матэрыялам для слоўнікава - лагічных практыкаванняў служаць. Натуральныя прадметы. Цацкі, інструменты, посуд і інш прадметныя малюнкі або насценныя табліцы; карткі са словамі або са звязным тэкстам. Мэтазгодна праводзіць наступныя практыкаванні. Падвядзенне відавых паняццяў пад родавыя; супастаўленне двух паняццяў па іх родавых прыметах; групоўка прадметаў па пэўных спецыфічных прыметах; называнне прадметаў па прыметах або дзеяннях; параўнанне двух прадметаў, у якіх ёсць нешта агульнае і адметнае; пералічэнне аднолькавых прадметаў і абазначэнне іх агульным імем; дзяленне прадметаў па пэўных прыметах на дзве групы; выключэнне аднаго прадмета з названых, які не ўваходзіць у адну відавую групу; абагульненне праз проціпастаўленне або выключэнне; дзяленне паняцця; элементарнае азначэнне прадмета. У падрыхтоўчы перыяд на ўроках чытання. Падрыхтаваць апавяданне па сюжетным малюнку, падрыхтаваць адказ на пытанне, скласці сказ па пэўнай схеме, падабраць словы да схемы, адгадаць загадку.

Абвядзенне і заштрыхоўка контураў розных рэчаў, маляванне прадметаў якія сваім контурам нагадвае контур літары, пісьмо найбольш распўсюджанных элементаў літар, пісьмо літар. У асноўны перыяд на ўроках чытання. Прачытаць выстаўленныя склады, па складовай табліцы прачытаць літары і склады, скласці словы з казаннай колькасцю літар, прыдумаць словы з новай літарай, скласці апавяданне.

Спісванне з дошкі, буквара, письмо складзенных слоў і сказаў; пісьмо слоў з устаўкай прапушчаных літар, з падкрэсліваніем літар або спалучэннем літар, пісьмо слоў і сказаў па памяці, дапісванне слоў падыходзячымі па сэнске складамі, пісьмо па памяці скарагаворак. Мэта вывучэння беларускай мовы у школах з рускай мовай навучання - фарміраванне моўных, маўленча - камунікатыўных уменняў і лінгвакультурных уяўленняў малодшага школьніка. Вучнямі моўных ведаў і фарміраванне моўных уменняў і навыкаў, неабходных для рэалізацыі практычнай маўленчай дзейнасці на беларускай мове.

Фарміраванне ў вучняў маўленча - камунікатыўных уменняў і навыкаў, якія забяспечваюць разуменне беларускага маўлення, стварэнне ўласнага вуснага выказвання на беларускай мове, удзел у суразмоўніцтве.

Назапашванне вучнямі лінгвакультурных уяўленняў на аснове асэнсаванага ўспрымання тэкстаў, у якіх прадстаўлена нацыянальна - культурная спадчына. У структурнай арганізацыі навучання беларускай мове як другой вылучаецца падрыхтоўчы перыяд (1 клас, вусны курс), дамінуючымі задачамі якога з’яўляюцца фарміраванне ўменняў асэнсаванага ўспрымання беларускага маўлення на слых і авалоданне першапачатковым навыкам чытання па - беларуску.

Фанетычны разбор не патрабуе асобных урокау, ён можа быць выкарыстаны на любым этапе урока і у якасці дадатковага значэння на кантрольнай працы. Вялікая роля засваення фанетычных ведаў для фарміравання вуснага і пісьмовага маўлення малодшых школьнікаў. А) з апорай на фанетычныя веды 1 - класнікі авалодваюць працэсам чытання і пісьма ў перыяд навучання грамаце; б) фанетычныя веды складаюць аснову правільнага вымаўлення слоў(правільнае вымаўленне гукаў, выдзяленне націскнога складу, захаванне.

Арфаэпічных нормаў); в) фанетычныя веды ва ўзаемадзеянні з марфалагічнымі і словаўтваральнымі ствараюць базу для фарміравання шэрагу арфаграфічных навыкаў, у прыватнасці для правапісу парных звонкіх і глухіх зычных у корані слоў; г) фанетычныя веды неабходныя для свядомага інтанавання сказаў, захавання лагічных націскаў і паўз у структуры сказа; д) веданне гукавога складу слова вельмі важна для ўсведамлення яго лексічнага значэння і свядомага выкарыстання ў маўленні. Згодна са школьнай праграмай, вучні пачатковых класаў авалодваюць комплексам фанетыка - графічных уменняў. 1) уменнямі вычляняць гукі ў словах; 2) вызначаць іх паслядоўнасць; 3) адрозніваць гук і літару; 4) правільна вымаўляць гукі і правільна называць літары; 5) адрозніваць галосныя і зычныя гукі, парныя звонкія і глухія зычныя, правільна вымаўляць цв. Рдыя і мяккія зычныя гукі ў слове і па - за словам; 6) абазначаць мяккасць зычных гукаў на пісьме галоснымі (е, ю, я, і) і мяккім знакам; 7) падзяляць словы на склады, знаходзіць і выдзяляць у слове націскны склад. Беларускае пісьмо гукавое, паколькі яно заснавана на тым, што на пісьме гук абазначаецца літарай. Вучняў 1 - га класа неабходна вучыць распазнаваць гук і літару.

Гук мы вымаўляем і чуем, літару бачым і пішам. На практыцы вучні часта атаясамліваюць гук і літару.

Для фарміравання графічных навыкаў вучням неабходна ведаць, што 1) адна і тая ж зычная літара можа абазначаць на пісьме розныя зычныя гукі. 2) літары е, я, ю абазначаюць два гукі ў пачатку.

Сістэма вывучэння марфемнага складу слова вызначае.

А) месца вывучэння марфемнага складу слова ў агульнай сістэме вывучэння праграмнага матэрыялу па беларускай мове; б) паслядоўнасць працы над такімі паняццямі, як. Выя словы прыстаўка суфікс канчатак; в) узаемадзеянне паміж вывучэннем марфемнага складу слова і ўтварэння слоў, а таксама марфемнага складу слова і яго лексічнага значэння; г) сувязь працы над фарміраваннем навыкаў правапісу марфем з засваеннем асноў ведаў з вобласці. Мства з асаблівасцямі аднакаран. Вых слоў і кораня слова; назіранні над аднастайным напісаннем кораня ў аднакаран. Вывучэнне спецыфікі і ролі ў мове кораня, прыставак, суфіксаў, канчатка; азнаямленне з сутнасцю марфалагічнага прынцыпу правапісу; фарміраванне навыку правапісу кораня і прыстаўкі (3 клас). Паглыбленне ведаў пра марфемны склад слова і элементы словаўтварэння ў сувязі з вывучэннем назоўніка, прыметніка, дзеяслова; фарміраванне навыкаў правапісу склонавых канчаткаў назоўнікаў і прыметнікаў, асабовых канчаткаў дзеясловаў (4 клас). Замена разгорнутага тлумачэння лексічнага значэння слова падборам роднаснага слова. (назаві адным словам. Рыба, якая жыве ў моры. ) вучні пачатковых класаў вывучаюць чатыры часціны мовы. Назоўнік, прыметнік, дзеяслоў, займеннік. Прыназоўнік засвойваецца чыста практычна. Назоунікі, прыметнікі, дзеясловы вучні пачатковых класау усведамляюць з 5 бакоу.

Што абазначае слова; на якое пытанне адказвае; якія мае пастаянныя катэгорыі, як змяняецца; якім членам сказа з’яуляецца; які мае канчатак, як утвараецца. Каб паспяхова забяспечыць вывучэнне часцін мовы, развіць мауленне навыка праводзіць працу над сінонімамі, антонімамі, многазначнымі словамі, выкарыстоуваць словы у прамым і пераносным значэнні. Выкарыстоуваецца лінейна - ступенчаты прынцып вывучэння моунага матэрыялу.

Ад лексічна - граматычнага значэння слоу і марфалагічнай катэгорыі, да сістэмы словаформ. Для выпрацоукі лінгвістычных адносін для слова пры рабоце з часцінамі мовы трэба аперырываць словамі рознай семантыкі (стол, конь, адвага – назоунік, смелы, чырвоны, зялёны – прыметнік і г. ) сістэма вывучэння прыметніка прадугледжвае паступовае ўскладненнеі пашырэнне матэрыялу як з боку лексікі, так і з боку граматыкі. Вучні назіраюць за лексічным значэннем прыметнікаў, вучацца ставіць да іх пытанні; у 3 класе вывучаецца змяненне прыметнікаў па родах і ліках (у залежнасці ад назоўнікаў), а ў 4 класе – скланенне прыметнікаў і правапіс. Таму для разумення прыметнікаў важна ўжо з 2 класа накіраваць увагу дзяцей на ўстанаўленне залежнасці прыметніка ад назоўніка. У 2 класе канкрэтна гэта выражаецца ў тым, што вучні 1) падбіраюць прымету да прадмета і 2) развіваюць уменне ўстанаўліваць пры дапамозе пытання сувязь слоў у сказе.

1 этап (2 клас) першапачатковае зна. Мства з прыметнікамі пачынаецца з назіранняў над лексічным значэннем прыметнікаў і пытанняў, на якія яны адказваюць. 2 этап (3 клас) у асноўным накіраваны на рашэнне 3 - ох задач. 1) фарміраванне паняцця. ўмення выкарыстоўваць прыметнікі ў маўленні; 3) фарміраванне навыку правапісу родавых канчаткаў прыметнікаў. Усе 3 задачы рашаюцца ва ўзаемасувязі. 3 этап (4 клас) задачы работы на дадзеным этапе.

1) удасканальванне ведаў пра прыметнік як часціну мовы. Лексічнае значэнне прыметнікаў, іх змяненне па родах, ліках і склонах, залежнасць прыметніка ў сказе ад назоўніка; 2) развіцц. ўмення дакладна выкарыстоўваць прыметнікі ў вусным і пісьмовым маўленні; 3) фарміраванне навыку правапісу склонавых канчаткаў прыметнікаў у адзіночным і множным ліку; удасканальванне навыку правапісу.

Падрыхтоўка да вывучэння дзеяслова праводзіцца ў 1 класе і заключаецца ў развіцці ў вучняў увагі да лексічнага значэння слова, і ў прыватнасці дзеяслова. Адбываецца як бы назапашванне таго канкрэтнага матэрыялу, на аснове якога становіцца магчымым абагульненне адносна тыповага для дзеяслова лексіка - граматычнага значэння. Абазначаюць дзеянне прадмета. Больш мэтанакіраваная праца над дзеясловамі пачынаецца ў 2 класе ў працэсе вывучэння тэмы. Словы, якія адказваюць на пытанне што рабіць. У часткі дзеясловаў, як вядома лексічнае значэнне супадае з граматычным (бяжыць, лятае, ідзе і г. З такіх дзеясловаў і мэтазгодна пачынаць работу.

Паступова ў дзяцей пачынае фарміравацца пашыранае разуменне дзеяння прадмета, уключаючы стан (хварэць, спаць), адносіны да іншага прадмета. Вывучэнне дзеяслова ў 3 класе.

Асноўныя задачы дадзенага этапу.

Дзеяслоў як часціна мовы 2) азнаямленне са змяненнем дзеясловаў па ліках і часах; 3) авалоданне вучнямі ўменнем утвараць часавыя формы дзеясловаў, што найбольш выкарыстоўваюцца ў маўленнімалодшых школьнікаў. Развіць навыкі дакладнага выкарыстання дзеясловаў у маўленні. З гэтай мэтай працягнуць назіранні над выкарыстаннем дзеясловаў у маўленні ў прамым і пераносным значэнні, над дзеясловамі - сінонімамі і дзеясловамі - антонімамі, часцей практыкаваць стылістычны аналіз тэксту.

Міць са спражэннем дзеясловаў. Навучыць вызначаць асобу дзеяслова, свядома выкарыстоўваць дзеясловы ў цяперашнім, будучым і прошлым часе.

Падрыхтаваць вучняў да правапісу асабовых канчаткаў дзеяслова. Правесці першапачатковае зна. Мства з i і ii спражэннем, вучыць вызначаць спражэнне па неазначальнай форме.

Сістэма працы над тэмай. (як і над любой іншай граматычнай тэмай) – гэта мэтанакіраваны працэс, які прадугледжвае пэўную паслядоўнасць вывучэння граматычных прымет і абагульненага лексічнага значэння дадзенай часціны мовы, навукова абгрунтаваная ўзаемасувязь, а таксама паступовае ўскладненне практыкаванняў, якія маюць канчатковую мэту – фарміраванне навыкаў дакладнага выкарыстання назоўнікаў у маўленні і правільнае іх. Задачы вывучэння назоўніка ў 2 – 4 класах. 1) фарміраванне лексіка - граматычнага паняцця 2) авалоданне ўменнем адрозніваць па пытанні адушаўл. Ныя назоўнікі (без тэрміна); 3) фарміраванне ўмення пісаць з вялікай літары прозвішчы, ім. Ны людзей, мянушкі жыв. Л, некаторыя геаграфічныя назвы; 4) азнаямленне з родам назоўнікаў; 5) развіцц. ўмення змяняць назоўнікі па ліках; 6) выпрацоўка навыку правапісу склонавых канчаткаў назоўнікаў; 7) узбагачэнне слоўніка вучняў новымі назоўнікамі (у прыватнасці, назоўнікамі – сінонімамі і антонімамі); 8) авалоданне аперацыямі аналізу, параўнання слоў і абагульнення. Падрыхтоўчы этап працы (1 клас) супадае з перыядам навучання грамаце.

Падрыхтоўка вучняў да ўсведамлення паняцця. Састаіць у тым, што дзеці вучацца адрозніваць прадмет і слова як назву гэтага прадмета, развіваецца ўвага да лексічнага значэння слова, пачынае фарміравацца ўменне класіфікаваць словы на групы з улікам іх сэнсу (словы, якія абазначаюць назвы птушак, садавіну, агародніну, адзенне, абутак і г. 2 клас характарызуецца спецыяльнай працай над лексічным значэннем назоўнікаў і іх граматычнай прыметай (адказваюць на пытанні хто. Або што абазначаюць прадметы). У 3 класе паглыбляюцца і сістэматызуюцца веды вучняў пра лексічнае значэнне назоўнікаў, пра ўласныя і агульныя, адушаўл. Нныя назоўнікі (без тэрмінаў); 3 - класнікі зна. Мяцца з катэгорыяй роду і ліку назоўнікаў. Асноўная задача працы над назоўнікамі ў 4 класе – навучыць правільна выкарыстоўваць склонавыя формы назоўнікаў у маўленні і беспаіылкова пісаць склонавыя канчаткі. Сістэма працы над назоўнікамі ў 4 класе ўмоўна падзяляецца на 4 ступені. 1ступень – удакладненне ведаў пра скланенне як змяненне канчаткаў назоўнікаў па пытаннях у залежнасці ад сувязі слоў у сказе; вывучэнне асаблівасцяў кожнага са склонаў. 2 ступень – 1, 2 і 3 - е скланенне назоўнікаў. На гэтым этапе ў вучняў фарміруецца ўменне вызначаць скланенне назоўнікаў па роду і канчатку ў пачатковай форме.

Методыка працы над прыназоўнікамі ў пачатковых класах. У 1 і 2 класах асноўная задача заключаецца ў развіцці ў дзяцей умення выдзяляць прыназоўнік як слова з маўленчай плыні і пісаць яго асобна ад іншых слоў. У 3 класе прыназоўнікі супастаўляюцца з прыстаўкамі з мэтай замацавання навыку асобнага напісання прыназоўнікаў і злітнага напісання прыставак. У 4 класе пры вывучэнні склонаў назоўнікаў дзеці даведваюцца, з якімі склонамі выкарыстоўваюцца некаторыя з прыназоўнікаў. У 4 класе праграмай прадугледжваецца зна. Мства вучняў з раздзельным напісаннем прыназоўнікаў і асабовых займеннікаў. Першапачатковае вывучэнне прыназоўнікаў мае 2 асноўныя задачы. 1)фарміраванне навыку правапісу прыназоўнікаў (раздзельнае напісанне прыназоўнікаў з наступным словам, графічна правільнае іх напісанне), 2) засваенне дзецьмі ролі прыназоўнікаў у сказе.

У працы з прыназоўнікамі настаўнік кіруецца наступнымі палажэннямі. Навучанне арганізуецца так, каб паступова падвесці вучняў да засваення сінтаксічнай ролі прыназоўнікаў, паколькі сінтаксічная функцыя з’яўляецца для прыназоўнікаў галоўнай. Паколькі граматычнае значэнне прыназоўніка як і лексічнае праяўляецца толькі ў словазлучэнні, вучні зна. Мяцца з прыназоўнікамі ў складзе словазлучэнняў, выдзеленых са сказа ў працэсе яго сінтаксічнага разбору.

Паколькі паміж прыназоўнікам і склонам існуе пэўная ўзаемасувязь, мэтазгодна ў пачатковых класах паступова падводзіць дзяцей да разуменняблізкасці сінтаксічных функцый прыназоўнікаў і склонавых канчаткаў, а таксама да разумення залежнасці склонавай формы ад прыназоўніка і іншага слова. Вучні даведваюцца, што прыназоўнік і канчатак слова з’яўляюцца сродкамі выражэння сувязі слоў у словазлучэнні; прыназоўнік выкарыстоўваецца толькі са словамі, якія змяняюцца па склонах; кожны прыназоўнік выкарыстоўваецца з пэўным склонам. Малодшыя школьнікі авалодваюць пастаноукай кропкі. Як знакау пры давамозе якіх у адпаведнасці з інтанацыяй абазначаюць канец сказа. Знакі прыпынку дзеці ставяць на аснове сэнсавага члянення мовы (устанаулення мяжы сказа), сінтаксічных і інтанацыйных прымет сказа (віды простых сказау, сказы з аднародных членау). Асобныя урокі навучання пунктуацыі у пачатковых класах не праводзяцца. Знакі прыпынку вывучаюцца у арганічнай сувязі з той ці іншай тэмай сінтаксісу.

Першае знаёмства з кропкай адбываецца у перыяд нг (пры складанні і пісьме сказау). З кропкай яны сустрэнуцца на букварнай старонцы. Яны пачнуць паніжаць голас к канцу сказа, а пасля кропкі рабіць невялікі перапынак. Працуючы па буквару, дзеці знаёмяцца з. і вучацца інтанацыйна чытаць такія сказы. Пастаноука гэтых знакау прыпынку даюцца школьнікам цяжка. Цяжка вучням авалодаць пастаноукай коскі у сказах з аднароднямі членамі без злучнікау.

Тума настаунік павінен уключаць практыкаванні, заусёды звяртаць увагу да пунктуацыйнай пісьменнаясці вучняу.

Работа са словазлучэннем у пачатковых класах павінна быць накіравана. 1) засваенне спалучальнасці дзеясловаў і назоўнікаў з іншымі словамі; 2) папярэджанне памылак у пабудове словазлучэнняў і ўжыванні іх; 3) выпраўленне памылак у пабудаваных словазлучэннях (калі яны. Ад элементарных уяўленняў пра сказ як адзінку маўлення, якая выражае думку, малодшыя школьнікі пераходзяць да вывучэння галоўных і даданых членаў, сувязі слоў у сказе, да вывучэння сказаў з аднароднымі членамі. Сказ — гэта аснова для правядзення ўс. Й граматыка - арфаграфічнай і слоўнікавай работы. На сэнсавы бок сказа вялікі ўплыў аказвае інтанацыя. Пры навучанні выразнаму чытанню ў сувязі з курсам сінтаксісу і пунктуацыі перад настаўнікам стаяць наступныя задачы. 1) развіць маўленчы слых вучняў, гэта значыць навучыць слухаць і чуць вуснае маўленне; 2) навучыць правільна інтанаваць сказы з улікам знакаў прыпынку; 3) навучыць чытаць і гаварыць ярка, выразна. Аналізу і сінтэзу сказаў пры выкананні практыкаванняў, якія, умоўна можна згрупаваць у наступныя тыпы. Лагічна - граматычныя, інтанацыйна - граматычныя, сэнсава - інтанацыйныя і. Арфаграфічны навык – гэта аўтаматызаваны кампанент свядомай маўленчай дзейнасці чалавека ва ўмовах працякання яе ў пісьмовай форме.

Арфаграфічны навык – складаны навык. Ён ствараецца ў працэсе працяглых практыкаванняў і заснаваны на больш простых навыках і ўменнях, такіх, як навык пісьма (аўтаматызаванае напісанне літар), уменне аналізаваць слова з фанетычнага боку (мэтанакіраваны гука - літарны і складовы аналіз), уменне ўстанаўліваць марфемны склад слова і знаходзіць у слове арфаграму, якая патрабуе праверкі, уменне падвесці арфаграму пад адпаведнае.

Арфаграфічны навык у перыяд фарміравання - гэта сістэма свядомых дзеянняў. Н сфарміраваны, то функцыянуе як аўтаматызаваны спосаб выканання больш складанага дзеяння. 1 - ы – 1 клас – адбываецца выпрацоўка гука - графічных напісанняў (перадача на пісьме слоў, гукавое афармлене якіх супадае з графічным. Карова, лес); праводзяцца першапачатковыя назіранні за зменамі ў словах, заснаванымі на фанетычным прынцыпе правапісу (воды - вада), за правапісам вялікай літары ў словах. 2 - і – 2 клас – адбываецца зна. Мства з правіламі, заснаванымі на фанетычным прынцыпе беларускай арфаграфіі(о, э – а; е –я, ў, падоўжаныя зычныя, т – ц, д – дз і г. 3 - і –2 - 3 класы – адбываецца зна. Мства з правіламі, заснаванымі на марфалагічным прынцыпе беларускай арфаграфіі (правапіс парных зв. Зычных, правапіс прыставак аб, ад, перад, над і г. 4 - ы – 4 клас – адбываецца зна. Мства з марфолага - сінтаксічнымі напісаннямі (правапіс канчаткаў назоўнікаў, дзеясловаў, прыметнікаў). Дыктант – від арфаграфічна практыкавання, сутнасць якога для вучняў заключаецца ў запісе ўспрымаемага на слых сказа, слова, тэксту.

Выбарачны – патрабуе запісу не ўсяго тэксту, які дыктуецца настаўнікам, а толькі часткі, якая адпавядае заданню. Напрыклад, запісваецца слова толькі на пэўнае правіла. Выбарачны дыктант развівае арфаграфічную пільнасць, узгодненасць дзеянняў вучняў пры працы ў калектыве.

Свабодны дыктант - дазваляюць некаторую вольнасць вучням у выбары слоу пры запiсе дыктуючага тэксту, змяненне структуры сказа. Перад тым, як пачаць выпрацоўваць пэўны арфаграфічны навык, важна дакладна вызначыць, якія веды і ўменні складаюць яго падмурак, якімі прыватнымі аперацыямі павінен авалодаць вучань, у якія ўзаемадзеянні павінны уступіць гэтыя прыватныя аперацыі паміж сабой і чаму.

Выкананне ў пэўнай паслядоўнасці неабходных дзеянняў пры напісанні арфаграмы. Традыцыйна ў методыцы выдзяляюцца наступныя групы арфаграфічных практыкаванняў. Граматыка - арфаграфічны разбор. Лексіка - арфаграфічныя практыкаванні. У школьнай практыцы арфаграфічныя практыкаванні адначасова характарызуюцца з двух бакоў. 1) па форме выканання. З’яўляецца практыкаванне спісваннем, дыктантам або творчай працай; 2) па характару вырашаемай задачы. Арфаграфічнае практыкаванне ці практыкаванне комплекснага тыпу.

Спісванне – гэта перадача ў пісьмовай форме зрокава ўспрымаемага (у момант запісу) слова, сказа, тэксту.

У пачатковых класах павінна быць сфарміравана ўменне спісваць у адпаведнасці з правіламі арфаграфіі і каліграфіі. У практыцы навучання беларускай мове спісванне часцей з а ўс. Спалучаецца з выкананнем заданняў граматычнага, лексічнага або. Мэты навучання арфаграфіі ў школе.

Кантрольны дыктант, яго віды, методыка правядзення. Патрабаванні да кантрольнага дыктанта. Праверка і ацэнка кантрольных дыктантаў. Арфаграфіі - гэта фарміраваннне арфаграф - й пісьменнасці, пад якой разумееца уменне выкарыстць напісанне слоў літаратурных і не літаратурных у адпаведнасці з элементарнымі правіламі правапісу.

Для дасягнення арфагр - й письменнасці трэба разабраць наст. З арфаграф - мі паняццямі;сфарміраваць у іх арфаграфічныя уменні; навучыць пісаць словы з няправяраемымі арфаграмамі; сфармір. Патрэбнасць і уменне карыстацца арф. Умовы умення навучыць школьникау арфаэпии. Кантрольны дыктант з яўляецца асноўным сродкам праверкі пісьменнасці навучэнцаў і засваення імі вывучанага матэрыялу.

Праводзяць пасля вывучэння пэўнай тэмы, у канцы вучэбнай чвэрці, паўгоддзя, навучальнага года. Віды кантрольных дыктантаў. Поўны (кантрольны дыктант без змены тэксту), кантрольны дыктант з граматычным заданнем, выбарачны кантрольны дыктант, слоўнікавы кантрольны дыктант і да т. Матэрыялам для кантрольных дыктантаў служаць урыўкі з твораў мастацкай літаратуры, вывучаемай на ўроках літаратуры або рэкамендаванай для пазакласнага чытання. Тэксты могуць быць узятыя і з перыядычным друку, але настаўніку варта асабліва старанна адбіраць публіцыстычны матэрыял, так як сучасная прэса далёкая ад дасканаласці. Матэрыял павінен быць разнастайным, ўзбагачаць гаворка школьнікаў. Пры ацэнцы кантрольнай работы ўлічваецца ў першую чаргу правільнасць яе выканання. Выпраўленні, якія зрабіў навучэнец, не ўплываюць на ацэнку (за выключэннем такога віду работ, як кантрольнае спісванне). ўлічваецца толькі апошняе напісанне.

Афармленне працы так жа не павінна ўплываць на ацэнку, бо ў такім выпадку правяраючы працу можа быць недастаткова аб ектыўным. Пры ацэньванні працы настаўнік бярэ пад увагу каліграфічны навык. Методыка правядзення кд. 1)настаўнік чытае ўвесь тэкст; 2) пры неабходнасці праводзіцца тлумачальная і папераджальная работа. Складаных слоў, некаторыя з іх запісваюцца на дошцы; 3) напісанне тэксту па сказах (наст. Чытае сказ поўнасцю, вучні слухаюць; сказ чытаецца па частвках, вучні яго запісваюць; пасля запісання ўсяго сказа, настаўнік чытае яго яшчэ раз, вучні правяраюць; 4) настаўнік поўнасцю чытае тэкст, робіць больш працяглыя паўзы паміж сказамі, каб вучні праверылі напісанне; 5) вучні самастойна правяраюць тэкст. Пры ацэньванні працы прымаецца да ўвагі не толькі колькасць, але і характар памылак. Напрыклад, памылка на няўвагу ў меншай меры ўплывае на ацэнку, чым памылкі на вывучанае правіла, у асаблівасці на даўно вывучаныя арфаграмы. Тэксты дыктантаў падбіраюцца сярэдняй цяжкасці, з разлікам на магчымасць іх выканання ўсімі дзецьмі. Кожны тэкст ўключае дастатковую колькасць вывучаных арфаграм (прыкладна 60% ад агульнай колькасці ўсіх слоў дыктоўкі). Тэкст не павінен мець словы на не вывучаныя да дадзенага моманту правілы ці такія словы загадзя выпiсваюцца на дошцы. Сутнасць каменціраваных практыкаванняў і пры. Маў прагаворвання ў час пісьма. Папераджальны і тлумачальны дыктанты, методыка іх правядзення. Каменціраванныя практыкаванні – разбор арфанрам праводзіцца ў працэссе пісьма, сінхронна. Каменціруюць напісанне адначасова за запісам сказаў асобныя вучні па прапанове настаўніка, пры гэтым арфаграммы яны знаходзяць самастойна, яно не павінна быць працяглым, бо хутка стамляе вучняў, яно развівае ў вучняў арфаграфічную пільнасць і самакантроль пры пісьме.

Папераджальны дыктант. Праводзхіцца з мэтай замацавання новага матэрыялу або паўтарэння вывучанага, у дзвюх разнавіднасцях. Папераджальна - зрокавы, папераджальна - слыхавы. Такая форма работы дае вучням магчымасць лепш усвядоміць вывучаныя правілы, выпрацоўвае ўменне арыентавацца на спосаб арфаграфічнага дзеяння, адэкватнага лінгвістычнай аснове арфаграм. Сутнасць папераджальнага дыктанта ў тым, што вучань растлумачвае арфаграмы да запісу слова або тэксту (спачатку тлумачэнне, пасля запіс). Методыка правядзення папераджальна - слыхавага дыктанта. Настаўнік чытае тэкст, пасля кожны асобны сказ; вучань паўтарае сказ, знаходзіць арфаграмы на пэўныя правілы, абгрунтоўвае напісанне; настаўнік другі раз чытае сказ; вучні пішуць, падкрэсліваюць растлумачаныя арфаграмы; адзін з вучняў чытае сказ услых і тлумачыць арфаграмы; астатнія вучні звяраюць з напісаным у сваіх сшытках, пры неабходнасці выпраўляюць памылкі. Методыка правядзення папераджальна - зрокавага дыктанта. Настаўнік чытае тэкст, пасля кожны асобны сказ; вучань паўтарае сказ, знаходзіць арфаграмы на пэўныя правілы, абгрунтоўвае напісанне; настаўнік другі раз чытае сказ; адзін з вучняў піша на дошцы, астатнія — у сшытках, у працэсе напісання падкрэсліваюць пэўныя арфаграмы; запіс на дошцы вучні звяраюць з напісаным у сваіх сшытках, выпраўляюць, калі трэба, памылкі. На папераджальны дыктант адводзіцца частка ўрока (да 25 хвілін). Яго мэтазгодна праводзіць перад кантрольным дыктантам, пры гэтым неабходна ўключаць у тэкст словы з тымі напісаннямі, якія будуць у кантрольным дыктанце.

Тлумачальны дыктант дазваляе выявіць, наколькі трывала вучні засволі тэарэтычны матэрыял, у якой ступені ў іх сфарміраваны неабходныя ўменні. Вучні запісваюць тэкст пад дыктоўку настаўніка без папярэдняга разбору арфаграм або пунктаграм, пасля аналізуюць напісанне і, калі дапушчаны памылкі, выпраўляюць іх (спачатку запіс, потым тплумачэнне). У метадычнай літаратуры апісаны розныя схемы тлумачальнага дыктанта. Настаўнік чытае сказ; адзін вучань паўтарае яго ўслых; вучні запісваюць сказ; адзін вучань тлумачыць напісанае (магчыма тлумачэнне не пасля запісу кожнага сказа, а пасля таго, як напісаны ўвесь тэкст; дапускаецца выкарыстанне арфаграфічнага слоўніка для праверкі напісання слова). Настаўнік чытае сказ; адзін вучань паўтарае яго ўслых і запісвае на адваротным баку дошкі, астатнія вучні – у сшытках; вучні звяраюць свае запісы з тым, што на дошцы; праводзіцца тлумачэнне напісанага і выпраўленне памылак. Магчымы яшчэ адзін варыянт. Вучні запісваюць тэкст пад дыктоўку, затым самастойна правяраюць напісанае па тэксце ў падручніку (на картцы, дошцы, мультымедыйным экране і інш. ), закрытым да моманту праверкі. Пасля тлумачаць тыя або іншыя арфаграмы ці пунктаграмы. Прынцыпы методыкі развіцця маўлення. Задачы развіцця маўлення вучняў. Патрабаванні да вуснага i пiсьмовага маўлення школьнікаў. засваенне літаратурнай нормы мовы (школа вучыць дзяцей адрозніваць літаратурную мову ад прастамоўя, дыялектаў, жаргонаў, вучыць літаратурнай мове ў яе мастацкім, навуковым і гутарковым варыянтах; школьнікі павінны засвоіць нормы выкарыстання слоў, канструкцый, граматычных сродкаў, арфаэпічныя і арфаграфічныя нормы). засваенне навыкаў чытання і пісьма (разам з авалоданнем чытаннем і пісьмом дзеці авалодваюць асаблівасцямі птсьмовага маўлення, у адрозненне ад вусна - гутарковага, стылямі, жанрамі). удасканальванне культуры маўлення вучняў, давядзенне яе да такога мінімальнага ўзроўню, ніжэй за які не павінен застацца ні адзін школьнік. Мы выпрацоўкі навыкаў літ. Паказ нгастаўнікам узору вымаўлення, правільнае выразнае чытанне вучнямі дамашніх і класных практыкаванняў, запісванне ў слоўнік цяжкіх у арфаэпічных адносінах слоў, складанне словазлучэнняў і сказаў з гэтымі словамі і інш. Важна, каб на ўроку гучала літаратурная мова, каб мова настаўніка была ўзорнай. Настаўніку трэба ўважліва сачыць за выказваннямі вучняў на ўроку і тактоўна выпраўляць памылкі. Важную ролю ў культуры маўлення адыгрывае націск. Неабходна практычна зна. Міць малодшых школьнікаў з націскам, праводзіць спецыяльныя практыкаванні ў правільным вымаўленні слоў і ўспрыманні іх на слых. Правільным літаратурным вымаўеннем і выразным маўленнем вучні авалодаюць тады, калі на ўроках чытання і роднай мовы будуць сістэматычна праводзіцца практыкаванні ў выразным чытанні, завучванні на памяць загадак, скорагаворак і інш. Выпрацоўка культуры вуснай мовы. Навыкі літаратурнага вымаўлення выпрацоўвываюцца рознымі шляхамі. Праз паказ настаўнікам узору вымаўлення, правільнае выразнае чытанне вучнямі. Важную ролю адыгрывае націск. Засваенне патыльнай, клічнай і апавядальнай інтанацый. Лагічны націск таксама мае важнае значэнне.

Карысным з’яўляецца правядзенне фанетычнага рзбору.

Навучанне малодшых школьнікаў вусным апавяданням і пісьмовым сачыненням. Сачыненне — гэта творчая работа, у якой праяўляецца самастойнасць думкі вучняў і ўменне выказаць яе ў вуснай ці пісьмовай форме.

Служыць сродкам развіцця лагічнага мыслення, умення назіраць і выбіраць з мноства фактаў тыя, якія адносяцца да тэмы сачынення. Сачыненне - мініацюра – 20 хвілін, тэма самастойна. Дапамога ў мове, арф. Сачыненне па карціне апісанне карціны—тэма, кампазіцыя, дзеянне, сюжэт, впечатленіе, сюжэтнае апавяданне па карціне, па серыі сюжэтных карцін—карцінны план, по дыяфільму –разглядаюць, гутарка, план, на літаратурныя тэмы одзыў аб прачытанным, абагульненне апавяданнеў, о творчасці масака, аб героях, літаратурнае мастацтва загадкі паэтычныя вобразы вершы працяг мініацюр па крыніцах 1) сачыненні па назіраннях і з асабістага вопыту; 2) сачыненні па карцінах; 3) сачыненні па прачытаным. Апавяданне казка загадка па тыпу тэкста. Сачыненні - апавяданні, сачыненні - апісанні – 2 - 3 сказы, уваходзяць у апавядане, сачыненні - разважанні. Першыя сачыненні вучні пішуць на агульную тэму.

У i класе вучні пішуць сачыненні па гатовым плане, у ii — па плане, ка - лектыўна складзеным пад кіраўніцтвам настаўніка, у плане, складзеньш калектыўна і самаіп —iv — урок сачынення праводзіцца па наступным плане.

1) вызначэнне тэмы сачынення і пастаноўка задачы (як трэба напісаць, што галоўнае ў гэтым сачыненні); 2) гутака, якая мае на мэце збіранне матэрыялу (сачыненні па карціне, на аснове прачытанага) або яго сістэматызацыю (сачыненні паводле назіранняў і з асабістага вопыту); 3) работа над планам або аб - меркаванне гатовага плана; 4) падрыхтоўка тэксту (складанне вуснага звязнага тэксту або яго часткі, слоў - нікавая работа); 5) арфаграфічная падрыхтоўка; 6) на - пісанне сачынення вучнямі і самаправерка. Папярэджанне і выпраўленне памылак выяўленне характэрных памылак, прааналізаваць падрыхтоўку да пераказу, падабраць найбольш яркія прыклады памылак з работ вучняў, аналіз, настаўнік запісвае ў сшытак заўвагі. Падрыхтоўка 5 - 6, свабодным дыктантам. Запіс цяжкіх слоў у слоўнікі, складанне сказаў, пісьмовых практыкаванняў з нов. Сл карыстанне арф слоўнікам, самаправерцы, памятку, чарнавы варыянт, дапрацаваць і толькі тады выставіць адзнаку.

Пры ацэнцы ўлічваліся арфаграфічныя пунктуацыйныя памылкі (недахопы і выпраўленні на адзнаку не ўплываюць) дзве адзнакі. Змястоўнасць, пісьменнасць. Арфаграфічныя і пунктуацыйныя памылкі выпраўляліся. На палі выносіліся толькі памылкі на правілы, якія ўжо вывучаны. Пераказам прынята называць практыкаванне, накіраванае на перадачу прачытанага ці ўспрынятага на слых спецыяльна падабранага літаратурнага тэксту.

Пераказ, такім чынам, мае на мэце стварэнне вучнямі ўласнага тэксту на аснове дадзенага. Такая работа мэтанакіравана пачынаецца ў 2 - м класе i сістэматычна ажыццяўляецца на працягу ўсяго перыяду навучання мове ў школе.

Пераказ можа праводзіцца як у вуснай, так і пісьмовай форме.

Пісьмовы пераказ адрозніваецца ад вуснага магчымасцю абдумваць кожную фразу.

У сістэме працы па развіцці звязнага маўлення малодшых школьнікаў вусны пераказ прачытанага лічыцца адным з самых актыўных і дзейсных відаў навучальных практыкаванняў. Падрыхтоўка да пераказаў. Падбор тэксту і чытанне, гутарка, план, слоў - арф. У пачатковых класах праводзяцца пераважна навучальныя пераказы наступных відаў. А) пераказы падрабязныя (змест зыходнага тэксту перадаецца поўна, з усімі падрабязнасцямі, захоўваецца тып тэксту, яго кампазіцыя і поўныя асаблівасці). ўдасканальваюцца ўменні раскрываць тэму і асноўную думку выказвання, фарміруюцца ўменні збіраць і сістэматызаваць матэрыял, знаходзіць свае моўныя сродкі для сувязі адабранага матэрыяла. Б) пераказ выбарачны (перадаецца не ўвесь тэкст, а якая - небудзь частка, звязаная з пэўнай тэмай; тып зыходнага тэксту, яго кампазіцыя, як павіла, змяняюцца); в) пераказы сціслыя (перадаецца галуўнае са зместу тэкста, падрабязнасці апускаюцца. Тып тэкста можа быць захоўван ці змяніцца ў залежнасці ад аб ёму і характара сціскання). Вучацца выдзеляць галоўнае ў выказванні г) пераказ з творчым заданнем (змены ў змесці ці кампазіцыі зыходнага тэксту – змена ліца расказчыка, дапаўненне тэкста, перастаноўка частак і інш. Тып тэкста, яго моўныя асаблівасці могуць захоўвацца ці змяняцца ад характара задання). Самастойна вызначаць кампазіцыю выказвання, адбіраць і выкарыстоўваць моўныя сродкі, рыхтуюць да стварэння сваіх тэкстаў. Моўныя памылкі і недахопы пры пераказе.

А) лексіка - стылістычныя памылкі альбо слоўнікавыя. Паўтарэнне аднаго і таго жа слова; недакладнасць ва ўжыванні слоў (бабёр хутка (нязграбна) падскочыў і заспяшаўся да ракі); ужыванне лішніх слоў. Але, ну, вось, тады, і; ужыванне слоў не ў тым значэнні, нечакана (неўзабаве) гукнуў; б) да групы марфолага - стылістычных памылак, няправільныя ўтварэнні слоў і форм слоў, няправільнае словаўтварэнне (вусы натапырваюцца (тапырацца; утварэнне нелітаратурных форм (да грудзёў (грудзей), в) памылкі ў словазлучэннях і сказах - сінтаксічна–стылістычныя граматычныя). Няправільны парадак слоў; няўменне вызначаць межы сказаў; няправільнае ўжыванне часоў дзеяслова; памылкі ў пабудове словазлучэнняў памылкі ў змесце а) тэма не раскрыта, няпоўна; б) прапушчаны важны момант в) значнае месца займае другаснаег) няма абгрунтавання падзей; д) не ўказаны час і месца дзеяння; е) есць скажэнне фактаў. Папярэджанне і выпраўленне п. Характэрныя –праан - ць падрыхтоўку, падабраць прыклады памылак з работ вучняў, аналізу пераказу, настаўнік запісвае ў сшытак заўвагі. Падрыхтоўка да пераказу на працягу 5 - 6, работа над свабодным дыктантам. Запіс цяжкіх слоў у слоўнікі, складанне з імі сказаў, правядзенне пісьмовых практыкаванняў, у якія ўключаюцца новыя словы, карыстанне арфаграфічным слоўнікам на ўроку.

Навучыць самаправерцы, запісаць і даць вучным памятку, чарнавы варыянт, дапрацаваць пераказ і толькі тады выставіць адзнаку.

Пры ацэнцы ўлічваліся арф - я пунк - я памылкі (недахопы і выпраўленні на адзнаку не ўплываюць) змястоўнасць маўленчыя недахопы, звязаныя з няправільным ужываннем слова ў не ўласцівым для яго значэнні, ужываннем рускіх слоў, выпраўляліся. Методыка выкладання беларускай мовы і літаратуры ў пачатковых класах электронная библиотека книг. Чего так не хватает большинству книг фэнтезийного жанра. Нарочитая серьезность бывает на руку сюжету, но иногда отличная шутка способна заметно подстегнуть повествование, сделать героев более живыми и настоящими. Но что почитать из юмористического фэнтези. Мы собрали для вас подборку действительно смешных историй. Забавные ситуации, остроумные персонажи, нетривиальный сюжет – все это здесь есть. И неважно, знакомы вы уже с этим жанром или только открываете его для себя, – в нашей коллекции обязательно найдется то, что понравится именно вам. Что общего у скарлетт о’хара и дейенерис таргариен. А у джейн эйр и лисбет саландер. Или у эсмеральды и йеннифэр из венгерберга. Все они – вымышленные литературные персонажи, но это лишь половина правды. Куда важнее тот факт, что все эти героини являются сильными и независимыми женщинами, прокладывающими свой путь к счастью сквозь многочисленные трудности. Именно о таких персонажах и стоит говорить в международный женский день. Читать о людях с психическими отклонениями бывает довольно интересно. А что насчет тех, кто находится по другую сторону.

Людей, которые эти отклонения лечат и наблюдают, исследуют и посвящают им свою жизнь. И что могли бы рассказать, если б им дали слово. Наша подборка посвящена книжным персонажам, работающим в сфере психиатрии. Психологам, психиатрам, психотерапевтам, психоаналитикам. Одним словом – врачам, которым приходится работать с самой тонкой материей. Среди них вам попадется немало темных лошадок… в песнях отечественных и зарубежных музыкантов присутствует так много отсылок к литературным источникам, что мы просто не могли обойти эту тему стороной и сделали подборку книг, вдохновивших музыкальных исполнителей на создание ярких, глубоких и запоминающихся песен. В наши дни большинство людей увлечены тем или иным сериалом – благо широкий выбор позволяет найти зрелище даже на самый взыскательный вкус. А знаете ли вы, чем объясняется культурный феномен массового увлечения многосерийными историями. По мнению психологов, дело в том, что ответ на главный вопрос «чем все это закончится. Так они становятся частью нашей собственной истории, и очень скоро мы начинаем относиться к полюбившимся героям как к лучшим друзьям, с интересом узнавая новости из их вымышленной, но такой увлекательной жизни. Хотите узнать еще больше.

Готовы пройти за кулисы любимых шоу.

Жаждете раскрыть секреты актеров и обнаружить все - все пасхалки, разбросанные создателями тут и там. Ловите подборку лучших книг о самых интересных сериалах современности. Говорят, что талантливый человек талантлив во всем. Что ж, если не во всем, то уж точно во многом, особенно когда дело касается творческих профессий. Герои этой подборки – знаменитые актеры – это подтверждают. Они блистают не только на сцене, но и на литературном поприще, создавая замечательные художественные произведения, раскрывающие их с новых и, порой, неожиданных сторон. Бліжэй пазнёміць вучняў з біяграфіяй і творчасцю янкі купалы і якуба коласа; выхоўваць павагу і любоў да роднага слова. паглядзіце на карціну.

На ёй адлюстравана першая сустрэча знакамітых беларускіх літаратараў – янкі купалы (івана дамінікавіча луцэвіча) і якуба коласа (канстанціна міхайлавіча міцкевіча). Знаходзіцца карціна ў музеі якуба коласа на хутары смольня. Коласа сышліся ў час, калі колас працаваў у газеце “наша ніва”. Купала дасылаў у газету свае творы, і менавіта колас іх рэдагаваў. З таго часу яны марылі пазнаёміцца. Першая сустрэча паэтаў адбылася на службовай кватэры міцкевіча на хутары смольня (недалёка ад мікалаеўшчыны). Калі купала зайшоў у хату, гаспадара ў ёй не было – некуды выйшаў. Вярнуўшыся ў хату і ўбачыўшы госця, колас абняў яго, быццам яны ўсё жыццё былі знаёмыя. Усю ноч паэты гутарылі, чыталі вершы, абмяркоўвалі новую беларускую літаратуру, разважалі пра сваіх чытачоў і нават спрачаліся. Так пачалося іх сяброўства. Калі колас і купала жылі ў мінску, яны часта сустракаліся. Дзеці коласа радаваліся, калі прыходзіў купала, бо ён заўсёды прыносіў ім гасцінцы. Сябры наведвалі адзін аднаго, калі хто - небудзь з іх хварэў. Любілі яны і гуляць у шахматы. Вось толькі не заўсёды на гэта хапала часу.

Калі колас пазнаёміўся з паэмай купалы “курган”, ён вельмі ўразіўся. Паэт вырашыў падзяліцца сваімі думкамі з сябрам. Колас убачыў, што насустрач ідзе купала. Аказалася, купала перачытаў паэму коласа “сымон - музыка” і таксама хацеў падзяліцца сваімі ўражаннямі. “растуць два яблыкі на адной галінцы – і не зрастаюцца”, параўноўваючы сябе і свайго сябра купалу.

Кожны з іх – вялікі талент, у кожнага асобны творчы лёс, але жылі яны ў адзін час і марылі аб адзіным – лепшым лёсе для сваёй краіны. Iv віктарына “што ты ведаеш пра янку купалу і якуба коласа. ” назаві сапраўдныя імёны янкі купалы і якуба коласа. Дзе нарадзіліся паэты. Як звалі бацькоў янкі купалы і якуба коласа. На якое свята нарадзіўся янка купала. Як называецца верш, які напісаў купала ў 12 - гадовым узросце.

Назаві вядомыя творы якуба коласа. Назаві газету, у якой працавалі янка купала і якуб колас. Як пазнаёміліся паэты. У якім годзе янка купала і якуб колас пасябравалі. Як увекавечана памяць аб паэтах. V віктарына “ці ведаеш ты творы янкі купалы і якуба коласа. Развіваць творчае мысленне, пазнавальны інтарэс, узбагачаць слоўнікавы запас, выхоўваць павагу да беларусі і беларускай мовы. Бедны той, хто не мае скарбаў вечных – скарбаў душы. Такі скарб, якога ніхто і ніколі адабраць у нас не здолее, – гэта любоў да бацькаўшчыны, да свайго народа, да роднай мовы. Сёння мы сабраліся, каб зрабіць падарожжа па неабсяжнай краіне мовазнавіі, уладарка якой – спадарыня мова. У адрозненне ад многіх казачных герояў яна не хавае сваіх багаццяў ад людзей, а, наадварот, шчодра дорыць кожнаму, хто толькі захоча іх мець. Кожная каманда атрымлівае канверт са словамі. За 2 хвіліны трэба скласці прыказку, прачытаць яе і растлумачыць сэнс. За поўны адказ – 2 балы. Кожнай камандзе прапанаваны словы, якія абазначаюць назвы жывых прадметаў, да іх трэба падабраць рыфму, каб атрымаўся нежывы прадмет. За правільны адказ – кожная каманда атрымлівае канверт са скорагаворкай. Вучні вызначаюць прадстаўніка ад каманды, які будзе прагаворваць скорагаворку ўслых. Улічваецца хуткасць, выразнасць, дакладнасць. На падрыхтоўку адводзіцца 2 хвіліны. За адказ без памылак – 5 балаў, за памылкі балы зніжаюцца. З прапанаваных літар скласці як мага больш слоў, запісаць на ліст паперы. Каманда, у якой запісана большая колькасць слоў, атрымлівае 3 балы, астатнія – 2 балы. Дадатковы бал прысуджаецца той камандзе, якая складзе саме доўгае слова. Адной рыскай падкрэсліце літары, якія абазначаюць звонкія гукі. Якія з іх абазначаюць парныя гукі. Падкрэсліце іх дзвюма рыскамі. Дзяніска адкрыў маленькую кардонку.

Ён убачыў светлы агеньчык. Жучок быў падобны на малюсенькую зорачку.

Які ён зялёны, як у казцы. Хлопчык не мог адарваць вачэй ад гэтага цуда. Светлячок ляжаў на далоні і свяціў. Узбагачаць слоўнікавы запас вучняў, вучыць карыстацца беларуска - рускім слоўнікам, развіваць пазнавальны інтарэс, выхоўваць любоў да роднай мовы. Удзельнікі дзеляцца на дзве каманды. Каманды атрымоўваюць аднолькавыя заданні – трэба перекласці словы з беларускай мовы на рускую. Дазваляецца карыстацца слоўнікамі. Хто справіцца хутчэй і без памылак, атрымлівае 2 балы, другая каманда – 1 бал. Прыёмы, асаблівасці і праблемы вывучэння марфалогіі ў межах школьнага курса беларускай мовы, псіхолага - педагагічная характарыстыка школьнікаў 7 класа. Даследаванне па выяўленню найбольш прадуктыўнага метаду вывучэння тэмы дзеепрыслоўе ў 7 класе.

Падрыхтоўка і апісанне правядзення даследавання па выяўленню найбольш прадуктыўнага метаду вывучэння (на прыкладзе тэмы “дзеепрыслоўе” ў 7 класе) навучанне мове як уладкаванай сістэме і сродку, які забяспечвае працэс мыслення і камунікацыі, мае на ўвазе асэнсаванне фунцыянальна значымых, семантычна напоўненых моўных адзінак і іх кампанентаў. Важна дапамагчы вучням зразумець як і для чаго той ці іншы тып, падтып, від моўных адзінак функцыянуе ў паведамленнях, як гэтыя адзінкі фарміруюцца, якую канструктвўна - граматычную і сэнсава - стылістычную ролю яны выконваюць у тэксце, як уключаюцца ў кантэкст звязнага маўлення. Такое навучанне марфалогіі адпавядае патрабаванням прынцыпу адзінства формы, значэння і функцыі, на чым акцэнтуецца ўвага ў час вывучэння марфалагічных фактаў. Значнасць раздзела “марфалогія” ў школьным курсе вывучэння мовы падкрэсліваюць многія даследчыкі. Так, па словах даследчыка а. Дудніка, “граматыка як раздзел навукі пра мову павінна займаць цэнтральнае месца ў школьным курсе і па свайму аб ёму, і па сваёй ролі ў засваенні вучнямі найважнейшых моўных паняццяў і ўдасканаленні вуснай і пісьмовай мовы. Ціхаміраў дае наступнае азначэнне граматыцы. Практычныя мэты вывучэння марфалогіі. Улічваючы вышэйадзначаныя факты важнай ролі курса марфалогіі ў школьнай праграме, значэнне гэтага раздзела ў працэсе навучання беларускай мове, прадстаўляецца магчымым гаварыць пра актуальнасць тэмы нашай курсавой работы. Мэтай даследавання курсавой работы з яўляецца. Вывучэнне метадаў і прыёмаў навучання марфалогіі ў vіі класе агульнаадукацыйнай школы. На наш погляд, навізна тэмы, абранай для напісання курсавой работы заключаецца менавіта ў эксперыментальным (а значыцца, доказным) даследаванні найбольш эфектыўных метадаў, прапанаваных даследчыкамі мовы і настаўнікамі для вывучэння тэмы “дзеепрыслоўе” ў 7 класе.

Калі звярнуцца да распрацаванасці ў метадычнай літаратуры пытання вывучэння марфалогіі наогул і метадаў і прыёмаў вывучэння дадзенага раздзела мовы ў 7 класе ў прыватнасці, то варта зазначыць прозвішчы некаторых навукоўцаў. У сваім артыкуле (“крупені ўволю я паеўшы. ”) засяроджвае сваю ўвагу на развіцці такога маўленчага навыка як правільнае ўжыванне дзеепрыслоўных словазлучэнняў. Аўтар прапануе такія прыёмы як трансфармацыйны, прыём перастаноўкі слоў. Закранаецца ў працы і пытанне ўжывання дзеепрыслоўяў у безасабовых сказах. Прыклады ўжывання дзеепрыслоўяў і дзеепрыслоўных словазлучэнняў прыводзяцца з выкарыстаннем тэксту паэмы “тарас на парнасе”. Звяртае ўвагу аўтар і на словазлучэнні, якія толькі знешне падобныя да дзеепрыслоўных зваротаў. Настаўнік беларускай мовы і літаратуры сш №3, г. Маларыта мікалай іванавіч навумчык прысвяціў свой артыкул (“абагульняльныя ўрокі па марфалогіі ў форме тэстаў”) распрацоўцы тэставых задянняз для вывучэння тэмы “прыметнік”. Трасцына ірына валянцінаўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры дзямідавіцкай сярэдняй агульнаадукацыйнай школы дзяржынскага раёна мінскай вобласці прапануе прыклад абагульняючага ўрока ў 7 класе на тэму “ужыванне дзеепрыслоўяў і іх сэнсава - стылістычная роля”. Па тыпу гэта ўрок абагульнення і сістэматызацыі ведаў па тэме “дзеепрыслоўе”. Аўтар прапаноўвае вывучаць згаданую тэму пры дапамозе тэхналогіі развіваючай кааперацыі. Такім чынам, праца ідзе ў групах - па два і па чатыры чалавекі. Урок уключае ў сябе 3 этапы. Арыенціровачна - матывацыйны этап (дзе правяраецца дамашняе заданне, ставіцца навучальная задача); аперацыйна - выканаўчы этап (на ім вырашаецца навучальная задача); рэфлексійна - ацэначны этап (вынікі і падагульненні працы на ўроку). Настаўніца цяхцінскага вучэбна - педагагічнага комплексу “дзіцячы сад - сярэдняя агульнаадукацыйная школа” бялыніцкага раёна астаф ева в. Мэты і задачы ўрока вырашаюцца і рэалізуюцца на матэрыяле у.

Караткевіча “зямля пад белымі крыламі”. Мэтамі згаданага ўрока аўтар называе наступныя. Вызначыць, якую ролю ў маўленні ці тэксце адыгрываюць асобыя формы дзеяслова; удасканальваць вуснае і пісьмовае маўленне вучняў; ажыццяўляць міжпрадметныя сувязі. Перад урокам стаяць наступныя задачы. Уключаць вучняў у пошукавую дзейнасць, спрыяць развіццю твоорчых здольнасцей. і настаўніца сярэдняй школы №51 г. Мінска прапануе ўрок з элементамі педмайстэрні на тэму “спосабы перакладу дзеепрыметнікаў з рускай мовы на беларускую” для vіі класа. Мэты названага ўрока заключаюцца ў наступным. Стварыць умовы для асэнсавання вучнямі розніцы ва ўжыванні дзеепрыметнікаў у роднасных мовах; развіваць уменні і навыкі перакладу словазлучэнняў, сказаў, тэкстаў; удасканальваць навыкі ўзаема - і самакантролю. Прысвячае сваю працу правілам і асаблівасцям пастаноўкі націску ў дзеепрыслоўях. Аўтар прыводзіць шматлікія спасылкі на працы мовазнаўцаў. Так, згадваюцца працы і. Лепешава “практыкум па беларускай мове”, івашуціча я. “націск у дзеяслоўных формах сучаснай беларускай мовы”. Настаўніца сярэдняй школы №2 г. Тарарака прапануе вывучаць дзеепрыслоўе як асобую дзеяслозную форму з дапамогай блочна - модульнай тэхналогіі. Мэты дадзенага ўрока акрэсліваюцца аўтарам наступным чынам. Развіваць самастойнасць, прагу пазнання новага праз самакантроль і самааналіз; выхоўваць працавітасць, настойлівасць у дасягненні пастаўленых мэт. Навучальныя мэты змешчаны аўтарам у табліцах модуля. Да правядзення дадзенага ўрока аўтар дае наступныя парады. “урокі такога тыпу разлічаны на самастойнае знаёмства з матэрыялам тэмы, таму рэкамендуецца праводзіць іх у добра падрыхтаваным класе.

Не абавязкова браць увесь матэрыял для модуля. Можна распрацаваць модуль па змесце аднаго - двух параграфаў, папярэдне разбіўшы іх на вучэбныя элементы (мікратэмы). Слабейшых вучняў таксама неабходна прывучаць працаваць самастойна. Для іх можна падрыхтаваць модуль па канкрэтнай вузкай тэме.

Прэзентацыя ж матэрыялу ўсё роўна будзе агульная для ўсяго класа. Добра, калі вучні будуць працаваць пад ціхую інструментальную музыку.

Настаўніца беларускай мовы і літаратуры гервяцкай сш астравецкага раёна яніна віктарпаўна мацвеева прапануе ўрок - залік па тэхналогіі адаптыўнай школы “развітанне з марфалогіяй”. Мэтамі дадзенага ўрока з яўлялася. Праверыць ступень засваення ведаў па тэме; стварыць умовы для самарэалізацыі і самаўдасканалення кожнай асобы і для работы ў групах; развіваць здольнасці асобы, фарміраваць уменні і навыкі працаваць у розных сітуацыях; развіваць маўленне, мысленне вучняў; выхоўваць пачуццё адказнасці і самаацэнкі, узаемаацэнкі. Клас падзелены на чатыры групы паводле ўзроўню паспяховасці. На ўроку працуе экспертная група (вучні старэйшых класаў). Калі заданне выконваецца групамі, праверку праводзіць суседняя група, якая выстаўляе адзнаку і перадае картку ў экспертную групу.

Старшыня экспертнай групы ставіць агульную адзнаку ў рабочую карту ўрока. Калі заданні індывідуальныя, праверка адбываецца непасрэдна ў групе.

Пасля падлічваецца колькасць балаў і выстаўляюцца адзнакі. Дзеепрыслоўе - апошняя дзеяслоўная форма ў школьнай праграме, таму патрабуецца падагульніць веды вучняў па раздзеле “дзеяслоў”. Адначасова вывучэнне дзеепрыслоўя рыхтуе да наступнай тэмы “прыслоўе”. Падчас вывучэння дзеепрыслоўя фарміруюцца пэўныя арфаграфічныя і пунктуацыйныя навыкі. Правапіс не з дзеепрыслоўем, выдзяленне коскамі адзіночнага дзеепрыслоўя і дзеепрыслоўнага звароту вучні авалодваюць уменнямі распазнаваць дзеепрыслоўі, правільна ўтвараць і ужываць іх у сваёй мове, умець карыстацца сінанімічнымі варыянтамі (дзеепрыслоўі - дзеепрыметнікі, аднародныя выказнікі, даданыя часткі складаных сказаў. Пашыраюцца і веды па сінтаксісе.

Паглыбляюцца звесткі пра акалічнасць, вучні знаёмяцца з дзеепрыслоўным зваротам - развітай акалічнасцю, якая адасабляецца на пісьме.

Адной з праблем, з якой часта сустракаюцца настаўнікі пры выучэнні дзеепрыслоўяў з яўляецца тое, што вучні часта змешваюць дзеепрыслоўі з асабовымі формамі дзеяслова і дзеепрыметнікамі, таму варта ўвесь час параўноўваць дзеяслоў і яго формы, акцэнтуючы ўвагу на іх значэннях, марфалагічных прыметах, сінтаксічнай ролі. Выкарыстанне разнастайных відаў работ (пераканструяванне, замена дзеепрыслоўеў іншымі моўнымі сродкамі і выяўленне сэнсавых, граматычных і стылістычных адрозненняў) дапаможа пераканаць вучняў, што ўжыванне дзеепрыслоўяў робіць мову больш дакладнай, дынамічнай, (выдзяляе асноўнае дзеянне ў шэрагу некалькіх, выяўляе сэнсавыя адносіны паміж дзеяннямі) і выразнай (здымае аднастайнасць у пераліку асобных дзеянняў адной і той жа асобы ці прадмета, дапаўняе асноўнае дзеянне). Адначасова з засваеннем вучнямі мовазнаўчага матэрыялу на працягу вывучэння раздзела ідзе падрыхтоўка да напісання выбарачнага пераказу, што прадугледжана праграмай. Работу на ўроках варта арганізоўваць так, каб сістэматычна, паступова з вывучэннем лінгвістычнага матэрыялу выпрацоўваць навыкі, неабходныя для выканання пісьмовай работы (выбарачны пераказ тэксту). Вучыць вызначаць тэму і падтэмы ў тэксце, акрэсліваць межы тэмы і адбіраць неабходны матэрыял, умець звязваць сэнсавыя часткі выбарачнага пераказу паміж сабою, карыстацца рознымі сродкамі сувязі сказаў у тэксце.

Знаёмства з дзеепрыслоўем мэтазгодна пачаць з назірання. Параўноўваюцца сказы ў тэксце, вызначаецца, якія з выдзеленых слоў абазначаюць аднародныя дзеянні, а якія - неаднародныя, адно - асноўнае, а другое - дадатковае.

Варта звярнуць увагу і на стылістычную ролю дзеепрыслоўяў. Самастойная праца з матэрыялам для азнаямлення і калектыўны адказ на пытанні даюць магчымасць вучням падагульніць першапачатковыя звесткі пра дзеепрыслоўе.

Ужо на першым уроку неабходна цвёрда засвоіць, што абодва дзеянні - асноўнае і дадатковае - абавязкова выконвае адна і тая ж асоба ці прадмет. З паняццем звароту (дзеепрыметнага) вучні ўжо знаёмыя. Але дзеепрыслоўны зварот, у параўнанні з дзеепрыметным мае свае асаблівасці. Больш разнастайны па значэнні. Адказвае на розныя пытанні, яго сувязь з дзеясловам - выказнікам фармальна не выражана. Выкладанне марфалогіі на сінтаксічнай аснове як вядучы прынцып вывучэння граматыкі ў школе (в. Дуднікаў) патрабуе ўліку і ўзаемаўвязвання наступных фактараў. Актывізацыі пазнавальнай і маўленчай дзейнасцівучняў на ўроках марфалогіі садзейнічаюць праблемныя пытанні. Праблемныя пытанні, заданні павінны спрыяць фарміраванню наступных уменняў і навыкаў. Параўноўваць, супастаўляць падобныя прыметы і на іх аснове выяўляць тое, што адрознівае адну з яву ад другой, суадносіць агульнае і прыватнае.

Знаходзіць шляхі і даказваць правільнасць, або памылковасць таго ці іншага сцвярджэння. Словы важаты, гальштук - назоўнікі. Што трэба зрабіць, каб гэтыя словы сталі дзейнікамі. На гэтае пытанне можна адказаць так. А) пабудаваць з імі сказы; б) ужыць гэтыя словы з іншымі словамі; в) падабраць да іх выказнікі; д) уключыць іх у граматычную аснову сказа. Які з гэтых адказаў больш дакладны. Чаму не падыходзяць іншыя адказы. Падбіраць на аснове назіранняў аргументы для той ці іншай думкі, каменціраваць свае аргументы, разважаць. Ці можна абысціся ў мове без прыназоўнікаў. (яны ж не абазначаюць прадмет, прымету, дзеянне); 6. Уключаць вывучаны матэрыял у звязныя выказванні, паказваць, дзе трэба (або не трэба) яго выкарыстоўваць, папярэджваць моўныя памылкі вучняў. Разглядаемы падручнік цалкам адпавядае патрабаванням праграмы па беларускай мове.

У падручніку прадстаўлены наступныя раздзелы лінгвістыкі. Мова, маўленне, тэкст (на базе паўтарэння вывучанага ў 4 - 5 класах), а таксама прадстаўлены раздзел марфалогіі - вывучаюцца такія часціны мовы як дзеяслоў, дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе.

Тэоря маўленчай дзейнасці раскрываецца праз паняцці аб мове як адным з паказчыкаў культуры чалавека, захаванне літаратурных нормаў. Раскрываюцца ў падручніку паняцці функцыянальных стыляў маўлення, моўных сродкаў, этікі маўлення. Асноўны матэрыял па гэтых пытаннях падаецца як матэрыял для азнаямлення, некаторыя найбольш важныя пытанні прапануецца завучыць. Для замацавання патрабуюцца рознаўзроўневыя заданні, практыкаванні, падаюцца прыклады транскрыбіравання тэкстаў. новы матэрыял падручніка і тэарэтычныя пытанні вучням прапаноўваецца або прачытаць і прааналізаваць, або завучыць на памяць. Кожны з гэтых матэрыялаў замацаваны практыкаваннямі; - матэрыял у падручніку размяжоўваецца па ступені значнасці (найбольш важны адзначаны для абавязковага завучвання на памяць), таксама важная інфармацыя выдзеленая іншым колерам, з гэтай жа мэтай выкарыстоўваюцца такія сродкі як падкрэсліванне, задзейнічаны розныя шрыфты; - для развіцця маўлення вучням прапануецца выразнае чытанне вершаў і тэкстаў, адказы на пытанні па ім, падрыхтоўка невялікіх паведамленняў. сістэма практыкаванняў. Так, у дадзеным падручніку шырока выкарыстоўваюцца пробныя практыкаванні. Трэніровачныя практыкаванні заўсёды маюць узор выканання, пэўны алгарытм. Праверачныя практыкаванні суправаджаюцца вялікай колькасцю удакладняючых пытанняў. Падручнік пабудаваны такім чынам, што у пачатку навучальнага года паўтараюцца асноўныя звесткі пра мову, маўленне, тэкст (гэты матэрыял ужо вывучаўся ў 5 - 6 класах). Таксама ў падручніку прадугледжваецца спадарожнае паўтарэнне - напрыклад, узнаўляюцца ўжо набытыя раней веды пра дзеяслоў. У практыкаваннях, якія прапанаваны да раздзела сістэматызацыі вывучанага за год прапануецца комплекс пытанняў да практыкаванняў, якія смяшчаюць веды і з галіны фанетыкі, і з галіны марфалогіі. У падручніку падаюцца звесткі пра мову, якія пададзены ў раздзеле “валоданне нацыянальнай літаратурнай мовай - адзін з паказчыкаў культуры чалавека”. Матэрыял тут падаецца як матэрыял для азнаямлення. Падабраны ў падручніку і матэрыял такога плану, што ён акрамя вучэбнай выконвае яшчэ і выхаваўчую ролю (практыкаванні насычаны пыказкамі і прымаўкамі, утрымліваюцца вершы і выказванні беларускіх пісьменнікаў). Змест падручніка мае культурна - гістарычную накіраванасць. Тут змешчаны звесткі і тэксты з накіраванасцю на этыку маўлення і асноўныя этычныя нормы. Акрамя названага, у падручніку змешчаны тлумачальны слоўнік, беларуска - рускі і руска - беларускі слоўнікі, якія неабходныя вучням для працы. Базай даследавання з яўляўся 7 клас рэчыцкай школы. Усяго ў класе вучацца 10 дзяцей. З іх 4 хлопчыка і 6 дзяўчынак. Большасць дзяцей 1996 года нараджэння. 3 дзяцей з класа выхоўваюцца ў шматддзетных сем ях. У цэлым, дзеці выхоўваюцца ў станоўчых сем ях, дзе бацькі ўдзяляюць ім належную ўвагу.

Дзяцей, схільных да правапарушэнняў у дадзеным класе няма. У класе 2 вучня паспяваюць на 8 - 9 балаў, 5 вучняў маюць дамінуючыя адзнакі 5 - 7. Тры вучні з дадзенага класа паспяваюць на 3 - 5 балаў. У класе ёсць адараваныя дзеці. Так, сёміна марыя добра спявае, піша вершы; шкель зміцер наведвае мастацкую школу, прымае ўдзел у выставах. Дзеці ў класе дастаткова спартыўныя. Чацвёра з іх удзельнічаюць у спаборніцтвах па лёгкай атлетыцы, многія займаюцца футболам, баскетболам. На уроках вучні таксама дастаткова актыўныя, добра ўспрымаюць матэрыял. У цэлым клас дружны, з добрым патэнцыялам. Вучні здольныя прадуктыўна працаваць разам, добра ўспрымаюцца формы калектыўнай і групавой работы. Вучні класа зацікаўленыя ў поспеху, паспяхова пераадольваюць цяжкасці. Пры вырашэнні калектыўных задач хутка перэарыентуюцца, знаходзяць кампрамісы. У цэлым, адносіны паміж вучнямі класа добразычлівыя. Далека не заўсёды, аднак, праяўляюцца крытычныя адносіны да сваіх недахопаў, большасць вучняў, тым не менш здольныя аб ектыўна ацаніць сваю работу.

Дзеці здольныя ацэньваць дзейнасць сваіх таварышаў. Вучэбная матывацыя вучняў класа носіць разнастайны характар. На ўроках пажаданым з яўляецца развіццё інтарэсу дзяцей да прадметаў, станоўчая стымуляцыя іх самастойнай работы дома. 1 падрыхтоўка і апісанне правядзення даследавання па выяўленню найбольш прадуктыўнага метаду вывучэння (на прыкладзе тэмы “дзеепрыслоўе” ў 7 класе) зыходзячы з прыведзенай псіхолага - педагагічнай характарыстыкі класа, а таксама інтэлектуальных здольнасцей вучняў, узроўню падрыхтаванасці прадставілася магчымым раздзяліць клас на 2 групы, дзеці ў якіх прыкладна аднолькавыя па указаным параметрам. У межах адной тэмы першая група вучняў будзе працаваць над яе вывучэннем па блочна - модульнай тэхналогіі (прапанавана р. Тарарака), а другая група вучняў - па методыцы індывідуальна - дыферэнцыраванага падыходу (урок прапанаваны а. праз арганізацыю працы на ўроку (метады, формы педагагічнага ўзаемадзеяння) стварыць умовы для развіцця наступных якасцей. Узаемадапамогі, талерантнасці, павагі адзін да аднаго. Першая група вучняў (працавалі па блочна - модульнай тэхналогіі) атрымалі ў асноўнай частцы ўрока, прысвечанай вывучэнню новага матэрыялу парады. Як працаваць з модулем. “увесь матэрыял модуля разбіты на вучэбныя элементы, кожны з якіх мае сваю назву.

Пасля назвы ідзе тлумачэнне новага матэрыялу праз узоры, прыклады, схемы. Ніжэй змешчаны практычныя заданні”. Утваральная аснова дзеепрыслоўяў незакончанага трывання - гэта аснова дзеясловаў цяперашняга часу.

Утваральныя сродкі - суфіксы - ачы; - ячы; - учы; - ючы. Для вывучэння тэарэтычных звестак пра спосабы ўтварэння, правапіс і ўжыванне дзеепрыслоўяў незакончанага тыпу.

Група самастойна працуе над расшыфроўкай апорнага канспекту (табліцы). Далей вучні чытаюць адпаведнае правіла па падручніку, параўноўваюць правіла з апорным канспектам. Для вывучэння правіла другой групе вучняў прапануецца такі алгарытм. Для замацавання новага матэрыялу абедзвюм групам вучняў прапануецца праца з тэкстам. Самастойная праца з тэкстам. Знайдзіце і выпішыце дзеепрыслоўі незакончанага трывання. Працаваць трэба, абапіраючыся на алгарытмы і схемы, прапанаваныя раней. Крочу па зялёным мяккім моху.

Які цудоўны дыван разаслала тут прырода. Бярозы расступаюцца, быццам хочуць камусьці даць месца. На невялікай палянцы стаіць магутны дуб. Ва ўсёй яго постаці столькі важнасці, гонару, што бярозы стаяць наводдаль, нібы баючыся падысці да яго блізка. Раптам у лесе штосьці загуло. Вершаліна дуба злёгку варухнулася, потым яшчэ і яшчэ. Там, уверсе, налятаў вецер. і дуб, першы прыняўшы яго на сябе, як бы папярэджваў сваіх суседак - бярозак. Далей вучням двух груп быў прапанаваны тэкст і заданне да яго. Перабудаваць прапанаваны тэкст такім чынам, каб замест інфінітываў у дужках ужыць у ім дзеепрыслоўі незакончана трывання. Дзяцей адразу пацягнула катацца на санках. (радавацца) зіме, яны спускаліся з горкі. Нечакана другія санкі наляцелі на першыя. (ляжаць) на снезе, дзеці расплакаліся. Падышла большая дзяўчынка і супакоіла іх. (весці) малога за руку, яна дапамагла зацягнуць санкі наверх. Дзеля таго, каб высветліць, які з метадаў, прапанаваных для вывучэння тэмы “дзеепрыслоўе” ў 7 - м класе аказаўся больш эфектыўным, варта прапанаваць вучням абедзвюх груп тэст (гл. Методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню ў працэсе выкладання беларускай мовы (i - iv класы школ з рускай мовай навучання) навуковы кіраўнік яленскі мікалай георгіевіч, доктар педагагічных навук, прафесар, намеснік дырэктара па навукова - метадычнай рабоце навукова - метадычнай установы “нацыянальны інстытут адукацыі” міністэрства адукацыі рэспублікі беларусь. Гамеза ларыса мікалаеўна, доктар педагагічных навук, дацэнт, дацэнт кафедры рыторыкі і методыкі выкладання мовы і літаратуры беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Тамашэвіч зоя міхайлаўна, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, дацэнт кафедры лінгвістычных дысцыплін і методык іх выкладання ўстановы адукацыі “гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя янкі купалы” абарона адбудзецца 10 лістапада ў 16 гадзін на пасяджэнні савета па абароне дысертацый д 02. 21 пры беларускім дзяржаўным універсітэце па адрасе.

62; тэлефон вучонага сакратара 209 - 55 - 58. Дзейнасны падыход, маўленча - камунікатыўная накіраванасць навучання вызначаюць у якасці стратэгічнай мэты моўнай адукацыі авалоданне маўленчай дзейнасцю на беларускай мове.

Сярод маўленча - камунікатыўных уменняў, якімі забяспечваецца маўленчая дзейнасць, актыўна выкарыстоўваюцца аўдзіраванне і чытанне.

Авалоданне імі на беларускай мове - найпершая ўмова сацыяльнай адаптацыі вучняў у двухмоўным асяроддзі. У адукацыйным працэсе пачатковай школы аўдзіраванне і чытанне спачатку з яўляюцца прадметнымі ўменнямі, а потым выконваюць ролю агульнавучэбных уменняў, якімі забяспечваецца паспяховасць ажыццяўлення вучэбнай дзейнасці. Неабходнасць навучання аўдзіраванню і чытанню для паўнавартаснага авалодання вывучаемай мовай падкрэслена ў даследаваннях а. ісхакавай, праведзеных у дачыненні да вывучэння рускай мовы ў армянскай, эстонскай, узбекскай школах. Асаблівую актуальнасць праблема навучання аўдзіраванню і чытанню набыла ў апошні час у сувязі са зніжэннем узроўню падрыхтаванасці вучняў да ўспрымання беларускага маўлення. Назіранні за працэсам выкладання беларускай мовы, вывучэнне педагагічнага вопыту, аналіз вынікаў кантролю чытання вучняў сведчаць пра цяжкасці ў фарміраванні тэхнічных (правільнасць, хуткасць) і сэнсавых (свядомасць) якасцяў чытання, недасканаласць разумення тэкстаў пры ўспрыманні іх на слых (аўдзіраванне). Фарміраванне ўменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання пры існуючых метадычных падыходах не дасягае ўзроўню авалодання вучнямі рэцэптыўнай дзейнасцю, патрэбнага для вырашэння камунікатыўных задач. Для авалодання вучнямі ўменнямі і навыкамі аўдзіравання і чытання на беларускай мове патрабуюцца лінгваметадычныя сродкі, з дапамогай якіх рэалізуецца міжмоўны перанос аднолькавых з рускай мовай уменняў і навыкаў, карэкціроўка набытых і фарміраванне новых уменняў і навыкаў. Аўдзіраванне і чытанне як рэцэптыўныя віды маўленчай дзейнасці маюць падобныя прадметныя, працэсуальныя і структурныя характарыстыкі, што дазволіла і. Зімняй зрабіць вывад пра мэтазгоднасць іх узаемазвязанага фарміравання. Нягледзячы на гэта навучанне аўдзіраванню і навучанне чытанню на беларускай мове застаюцца ізаляванымі працэсамі. Неабходна канстатаваць супярэчнасць паміж наяўнасцю новых навуковых ведаў і нераспрацаванасцю сродкаў іх рэалізацыі ў беларускай лінгваметодыцы. Вызначаныя прычыны сталі падставай для навуковага даследавання працэсу ўзаемазвязанага фарміравання ўменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання пры выкладанні беларускай мовы ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання і распрацоўкі методыкі, якая забяспечвае навучанне аўдзіраванню і чытанню як відам маўленчай дзейнасці на аснове іх узаемасувязі, а таксама з улікам узаемадзеяння з працэсам навучання рускай мове.

Сувязь работы з буйнымі навуковымі праграмамі (праектамі) і тэмамі. Тэма дысертацыі звязана з навукова - даследчай дзейнасцю лабараторыі пачатковай адукацыі нацыянальнага інстытута адукацыі ў межах галіновых навукова - тэхнічных праграм “адукацыя і кадры” (заданне “распрацаваць навуковае і вучэбна - метадычнае забеспячэнне адукацыйнага працэсу 12 - гадовай школы ва ўмовах рознаўзроўневага навучання (пачатковая школа, 10 - 12 гады навучання)”, 2003 - 2005 гг дзяржаўны рэгістрацыйны нумар 20032686); “адукацыя і здароўе” (заданне “распрацаваць навукова - метадычнае забеспячэнне дашкольнай (у тым ліку спецыяльнай) і агульнай пачатковай адукацыі ў кантэксце фарміравання ў дашкольнікаў і малодшых школьнікаў базавых норм грамадзянскай, маральнай, псіхалагічнай, камунікатыўнай, эканамічнай, інфармацыйнай і фізічнай культуры як сродку рэалізацыі асобасна арыентаванага і культуралагічнага падыходаў”, 2006 - 2008 гг дзяржаўны рэгістрацыйны нумар 20065993); “сучаснае адукацыйнае асяроддзе” (заданне “распрацаваць змест, методыку і сродкі пачатковай адукацыі ў сучасным адукацыйным асяроддзі”, 2009 - 2011 гг дзяржаўны рэгістрацыйны нумар 20091082); заданняў, скіраваных на навукова - тэхнічнае забеспячэнне дзейнасці міністэрства адукацыі рэспублікі беларусь. “распрацаваць вучэбна - метадычнае і дыдактычнае забеспячэнне адукацыйнага працэсу 12 - гадовай школы” (2001 - 2002 гг дзяржаўны рэгістрацыйны нумар 20013115); “рэалізацыя пераемнасці ў змесце дашкольнай і агульнай пачатковай адукацыі” (2005 г дзяржаўны рэгістрацыйны нумар 20051247). Мэта і задачы даследавання. Мэтай даследавання з яўляюцца навуковае абгрунтаванне, распрацоўка і праверка эфектыўнасці методыкі ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню як відам маўленчай дзейнасці, якая ўлічвае іх функцыі аб екта вывучэння і сродку навучання маўленчай дзейнасці ў працэсе выкладання беларускай мовы ў i - iv класах школ з рускай мовай навучання. Аб ект даследавання - працэс навучання аўдзіраванню і чытанню пры выкладанні беларускай мовы ў i - iv класах школ з рускай мовай навучання. Прадмет даследавання - методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню пры выкладанні беларускай мовы ў i - iv класах школ з рускай мовай навучання. Уменне ажыццяўляць дзейнасць аўдзіравання і чытання на беларускай мове з яўляецца неабходнай умовай паспяховага авалодання маўленнем на гэтай мове.

Падабенства прадметных, структурных і працэсуальных характарыстык аўдзіравання і чытання як рэцэптыўных відаў маўленчай дзейнасці дае падставы для іх узаемазвязанага фарміравання. Камунікатыўна - дзейнасны падыход да навучання мове прадугледжвае авалоданне беларускай мовай як сродкам зносін, што дасягаецца ўзаемазвязаным фарміраваннем уменняў і навыкаў розных відаў маўленчай дзейнасці. Першаснае значэнне ў фарміраванні маўленчай дзейнасці на беларускай мове мае навучанне аўдзіраванню і чытанню, паколькі названыя віды маўленчай дзейнасці забяспечваюць разуменне вуснага (аўдзіраванне) і пісьмовага (чытанне) маўлення. Канчатковай мэтай авалодання аўдзіраваннем і чытаннем з яўляецца фарміраванне іх як відаў маўленчай дзейнасці. У адпаведнасці з названай мэтай вучні павінны авалодаць дзейнасцю па асэнсаваным успрыманні маўлення на беларускай мове.

Таму пры выкладанні беларускай мовы ў i - iv класах школ з рускай мовай навучання неабходна размяжоўваць функцыі аўдзіравання і чытання як аб екта вывучэння і сродку навучання маўленчай дзейнасці, якімі абумоўліваюцца паслядоўнасць і перыядызацыя працэсу ўзаемазвязанага фарміравання ўменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання. Методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню грунтуецца на комплексе ўменняў, ідэнтычных для аўдзіравання і чытання. Уменні комплексу сістэматызаваны адпаведна фазам асэнсаванага ўспрымання маўленчага паведамлення. Уменні прагназавання зместу тэксту, ідэнтыфікацыі яго моўных рэсурсаў, разумення зместу і ўсведамлення сэнсу тэксту, яго крытычнага асэнсавання. Канстатуючы эксперымент выявіў адсутнасць узаемасувязі паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню. Навучанне аўдзіраванню ажыццяўляецца толькі ў перыяд вуснага курса, навучанне чытанню - у перыяд уступнага моўнага курса. Устаноўлена, што аўдзіраванню надаецца значная ўвага як аб екту вывучэння, але дасягнуты ўзровень уменняў і навыкаў страчваецца з - за адсутнасці сістэмы яго ўдасканалення ў якасці сродку навучання маўленчай дзейнасці. Для навучання чытанню як аб екту вывучэння адводзіцца сціслы па часе і недастатковы па эфектыўнасці перыяд, што не дазваляе дасягнуць належнага ўзроўню яго развіцця для выкарыстання чытання як сродку навучання маўленчай дзейнасці. У змесце навучання аўдзіраванню і чытанню адметныя і спецыяльныя для навучання аўдзіраванню і чытанню на беларускай мове ўменні і навыкі пададзены фрагментарна. навыкаў чытання, уменняў верагоднаснага прагназавання зместу тэксту, уменняў ідэнтыфікацыі моўнага афармлення тэксту, умення асэнсоўваць прычынна - выніковыя сувязі ў тэксце, калі чытанне з яўляецца аб ектам вывучэння; - навыкаў чытання, уменняў верагоднаснага прагназавання зместу тэксту, уменняў ідэнтыфікацыі моўнага афармлення тэксту, умення асэнсоўваць прычынна - выніковыя сувязі ў тэксце, калі аўдзіраванне і чытанне выступаюць сродкамі навучання маўленчай дзейнасці. Вызначаны аптымальны змест узаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню, які прадугледжвае паэтапнае фарміраванне артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў аўдзіравання, навыкаў апазнавання графем, фанетыка - артыкуля - цыйных навыкаў чытання, лексіка - граматычных і тэкставых уменняў. Методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню на ўроках беларускай мовы рэалізуецца ў інварыянтных для слыхавога і зрокавага ўспрымання тэксту кампанентах (маўленчы трэнінг, перадмаўленчыя практыкаванні па падрыхтоўцы да ўспрымання вуснага ці пісьмовага тэксту, мэтавыя ўстаноўкі перад успрыманнем, успрыманне тэксту і актуалізацыя ў час успрымання, суразмоўніцтва па змесце і ўзнаўленне тэксту) на працягу трох перыядаў. У перыяд навучання аўдзіраванню як аб екту вывучэння і прапедэўтычнага навучання чытанню (i клас) адбываюцца. Паэтапная выпрацоўка ў вучняў артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў; фарміраванне комплексу лексіка - граматычных і тэкставых уменняў асэнсаванага ўспрымання праслуханага тэксту; паэтапны перанос механізму чытання, набытага на рускай мове, і яго адаптацыя на беларускамоўным матэрыяле.

У перыяд навучання чытанню як аб екту вывучэння і навучання аўдзіраванню як сродку фарміравання маўленчай дзейнасці (ii клас) адбываюцца. Выпрацоўка праз сістэму практыкаванняў навыкаў чытання па - беларуску на аснове вымаўленча - слыхавых навыкаў, набытых пры навучанні аўдзіраванню; перанос і прымяненне пры чытанні ўменняў, набытых пры навучанні аўдзіраванню як аб екту вывучэння; удасканаленне ўменняў і навыкаў аўдзіравання. Перыяд навучання аўдзіраванню і чытанню як сродкам фарміравання маўленчай дзейнасці (iii - iv клас) забяспечвае мэтанакіраванае ўдасканаленне набытых уменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання ў працэсе ажыццяўлення працы з тэкстам. Навучальны і кантрольны эксперыменты засведчылі эфектыўнасць асэнсаванага ўспрымання вучнямі вуснага і пісьмовага тэксту на беларускай мове, сфарміраванасць у вучняў уменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання. Асабісты ўклад саіскальніка. Дысертацыйнае даследаванне з яўляецца самастойна выкананай працай, дзе вызначаны тэарэтычныя асновы і раскрыта методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню як відам маўленчай дзейнасці, якая ўлічвае функцыі аўдзіравання і чытання як аб екта вывучэння і сродку навучання маўленчай дзейнасці на беларускай мове вучняў i - iv класаў школ з рускай мовай навучання. Методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню на беларускай мове вучняў i - iv класаў прайшла апрабацыю і прадстаўлена ў вучэбным дапаможніку “беларуская мова” для i класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання (2004, 2006, 2011) і электронным дадатку да яго (2010), вучэбна - метадычных дапаможніках “беларуская мова ў 1 класе” (2004, 2010), “беларуская мова ў 2 класе” (2011), вучэбнай праграме факультатыўных заняткаў для вучняў i - iv класаў устаноў адукацыі з рускай мовай навучання “роднае слова” (2009), дапаможніку для вучняў і вучэбна - метадычным дапаможніку “роднае слова” для i класа ўстаноў адукацыі з рускай мовай навучання (2011). Апрабацыя вынікаў дысертацыі. Асноўныя палажэнні і вынікі даследавання былі прадстаўлены на рэспубліканскіх навукова - практычных канферэнцыях “образовательные технологии в современной школе” (мінск, кастрычнік 2003 г. ), “праблемы прафесійнай кампетэнтнасці настаўнікаў пачатковых класаў” (мінск, лістапад 2006 г. ), “сучасныя падыходы да варыятыўнай моўнай і літаратурнай адукацыі” (мінск, лістапад 2006 г. ), vi танкаўскіх чытаннях (да 125 - годдзя з дня нараджэння янкі купалы і якуба коласа і 95 - годдзя з дня нараджэння максіма танка) (мінск, кастрычнік 2007 г. ), “современная образовательная среда. Приоритетные направления развития” (мінск, кастрычнік 2009 г. ); семінарах у акадэміі паслядыпломнай адукацыі, мінскім гарадскім інстытуце развіцця адукацыі, мінскім абласным інстытуце развіцця адукацыі (2003 - 2010 гг. ), пасяджэннях метадычных аб яднанняў настаўнікаў пачатковых класаў. Фрунзенскага (кастрычнік 2006 г. ), перша - майскага (люты 2005 г жнівень 2010 г. ), кастрычніцкага (жнівень 2010 г. Жлобіна (жнівень 2005 г. Апублікаванасць вынікаў. Асноўныя палажэнні і вынікі дысертацыйнага даследавання адлюстраваны ў 11 самастойных публікацыях агульным аб ёмам 4, 8 аўтарскіх аркушаў і 8 публікацыях у суаўтарстве.

Акрамя таго, выдадзена 49 друкаваных прац (у тым ліку 30 у суаўтарстве), з іх 6 падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў, 25 вучэбна - метадычных дапаможнікаў, 2 артыкулы, 12 інструкцыйна - метадычных матэрыялаў для і ступені агульнай сярэдняй адукацыі, 4 электронныя сродкі навучання. Структура і аб ём дысертацыі. Дысертацыя складаецца з уводзінаў, трох глаў, заключэння, бібліяграфічнага спісу і 4 дадаткаў. Аб ём дысертацыі складае 120 старонак. З іх 3 ілюстрацыі на трох старонках, 4 табліцы на дзевяці старонках, 7 дыяграм на трох старонках. Дадаткі прадстаўлены на 69 старонках. У працэсе даследавання выкарыстана 176 бібліяграфічных крыніц, прыведзеных на 16 старонках (у тым ліку 68 публікацый саіскальніка). У выніку праведзенага аналізу лінгваметадычных даследаванняў (м. ) зроблены вывад, што авалоданне аўдзіраваннем і чытаннем з яўляецца неабходнай умовай пачатку вывучэння мовы як сістэмы для ажыццяўлення вучэбнай дзейнасці. Вынікам навучання аўдзіраванню і чытанню ў i - iv класах згодна з мэтай моўнай адукацыі павінна стаць авалоданне імі як відамі маўленчай дзейнасці. Абапіраючыся на даследаванні м. Зімняй і інш прааналізавана ўзаемасувязь паміж аўдзіраваннем і чытаннем як відамі маўленчай дзейнасці і разгледжаны магчымасці яе ўвасаблення ў працэсе навучання беларускай мове.

У сувязі з падабенствам аўдзіравання і чытання як відаў маўленчай дзей - насці, агульнай працэсуальнай асновай якіх выступае механізм асэнсаванага ўспрымання маўленчага паведамлення, у змесце навучання вылучана агульная частка - уменні асэнсаванага ўспрымання вуснага і пісьмовага тэкстаў. Таму ўзаемазвязанае навучанне рэцэптыўным відам маўленчай дзейнасці грунтуецца на фарміраванні комплексу ідэнтычных для аўдзіравання і чытання ўменняў, размеркаваных у суадносныя з фазамі асэнсаванага ўспрымання групы. Спецыфічная частка зместу навучання для аўдзіравання прадстаўлена артыкуляцыйна - слыхавымі навыкамі, для чытання - навыкамі апазнавання графем, фанетыка - артыкуляцыйнымі навыкамі, механізмам чытання. Узаемасувязь паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню прасочваецца не толькі ў агульнай, але і ў спецыфічных частках зместу, калі сфарміраваныя пры навучанні аўдзіраванню артыкуляцыйна - слыхавыя навыкі ствараюць маў - ленчую базу для авалодання фанетыка - артыкуляцыйнымі навыкамі чытання. Неабходнасцю ажыццяўлення ўнутрымоўнага пераносу абумоўлена перыяды - зацыя працэсу навучання, якая рэалізуе палажэнне пра функцыі аўдзіравання і чытання як аб екта вывучэння і сродку навучання маўленчай дзейнасці. На падставе даследаванняў асаблівасцей успрымання і разумення маўлення на другой мове (а. ), лінгваметадычных асноў навучання другой мове (м. ), спецыфікі ўспрымання беларускай мовы рускамоўнымі вучнямі (т. Яны прадвызначылі дыферэнцыяцыю аднолькавых, адметных і спецыяльных уменняў і навыкаў. У рабоце прадстаўлены вынікі вывучэння педагагічнай спадчыны за ўвесь перыяд выкладання беларускай мовы ў школах з рускай мовай навучання (з 1954 г. Да цяперашняга часу). Кантэнт - аналіз вучэбных праграм і вучэбна - метадычных дапаможнікаў паказаў, што ў адзначаны перыяд не было прапанавана сістэмы навучання чытанню, якая б у поўнай меры ўлічвала спецыфіку авалодання беларускай мовай рускамоўнымі вучнямі. Асобныя метадычныя распрацоўкі тычыліся толькі этапу азнаямлення са спецыфічнымі гукамі беларускай мовы. Дэкларатыўна заяўленыя задачы навучання аўдзіраванню не суправаджаліся метадычнымі рэкамендацыямі па іх рэалізацыі. Была зроблена спроба прадставіць узаемасувязь паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню як адзін з кампанентаў навучання беларускай мове ў і класе.

Аднак да распрацоўкі навукова абгрунтаванай метадычнай сістэмы гэта не прывяло. верагоднаснае прагназаванне зместу тэксту (пры аўдзіраванні ў іі класе выказана 51 % вербальных і 27 % памылковых гіпотэз, пры чытанні ў іі класе - 81 % вербальных гіпотэз, у ііі класе - 68 % вербальных гіпотэз); - правільнасць успрымання (пры чытанні ў іі класе дапушчана 183 памылкі, у ііі класе - 289 памылак; найбольшая колькасць памылак выклікана парушэннем акцэнталагічных норм, прачытаннем слова па падабенстве з рускай мовай, напрыклад. На падставе атрыманых вынікаў вызначаны цяжкасці авалодання рэцэптыўнай дзейнасцю ў працэсе навучання беларускай мове і прапанаваны аптымальны змест узаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню. Яго асновай з яўляецца комплекс тэкставых і лексіка - граматычных уменняў, ахарактарызаваных у дынаміцы іх фарміравання па перыядах навучання. У змесце вылучаюцца аднолькавыя з рускай мовай уменні (н. Віслабокава - эмская), а таксама прадстаўлены адметныя і спецыяльныя ўменні, сфармуляваныя ў адпаведнасці з эмпірычна ўстаноўленымі асаблівасцямі асэнсаванага ўспрымання маўлення на беларускай мове.

Для рэалізацыі ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню прапанаваны аднолькавыя кампаненты (маўленчы трэнінг, перадмаўленчыя практыкаванні па падрыхтоўцы да ўспрымання тэксту, мэтавыя ўстаноўкі перад успрыманнем, успрыманне тэксту і актуалізацыя зместу ў час успрымання, суразмоўніцтва па змесце і ўзнаўленне праслуханага ці прачытанага тэксту), якія забяспечваюць асэнсаванае ўспрыманне вуснага ці пісьмовага маўлення. У адпаведнасці з названымі кампанентамі раскрываецца методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню. Прадстаўлена структура ўзаемасувязі паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню, у якой улічаны функцыі аўдзіравання і чытання як аб ектаў вывучэння і сродкаў навучання маўленчай дзейнасці. Для кожнага перыяду вызначаны мэта, задачы, змест навучання, метады і прыёмы выкладання. Раскрываецца методыка паэтапнай выпрацоўкі ў вучняў артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў у перыяд навучання аўдзіраванню як аб екту вывучэння і прапедэўтычнага навучання чытанню (і клас). Згодна з ёй на першым этапе засвойваецца артыкуляцыя асобных гукаў, на другім этапе выпрацоўваецца здольнасць адрозніваць словы з названымі гукамі і ўзнаўляць іх у словах і фразах, на трэцім этапе набытыя навыкі ўдасканальваюцца з дапамогай больш складанага маўленчага матэрыялу.

У гэты перыяд прадстаўлена методыка фарміравання адметных і спецыяльных для ўспрымання беларускага маўлення ўменняў і навыкаў у адзіным комплексе з уменнямі, якія з яўляюцца аднолькавымі з навучаннем аўдзіраванню на рускай мове і складаюць змест транспазіцыі. Методыка паэтапнага пераносу механізму чытання (і клас) заключаецца ў тым, што на першым этапе для чытання прапануюцца словы, якія не маюць фанетыка - арфаэпічных і графічных адрозненняў ад рускай мовы і адносяцца да агульнаславянскай лексікі. У другі перыяд навучання, калі чытанне выступае як аб ект вывучэння, а аўдзіраванне - як сродак фарміравання маўленчай дзейнасці (іі клас), на аснове ўменняў і навыкаў аўдзіравання, набытых на папярэднім этапе, праз сістэму практыкаванняў фарміруюцца навыкі чытання, адбываюцца перанос і прымяненне пры чытанні комплексу ўменняў асэнсаванага ўспрымання тэксту.

Працягваецца ўдасканаленне ўменняў і навыкаў аўдзіравання. У перыяд, калі аўдзіраванне і чытанне выступаюць сродкамі фарміравання маўленчай дзейнасці (ііі, iv класы), мэтанакіраванае ўдасканаленне набытых уменняў і навыкаў адбываецца падчас працы з вусным ці пісьмовым тэкстам. Прынцыповым адрозненнем новага спосабу аналізу ад існуючага з яўляецца тое, што ўжо пасля першаснага ўспрымання тэксту даследуецца разуменне вучнямі не толькі эмацыянальнага, але зместава - лагічнага і вобразнага планаў. Шматаспектная слоўнікавая праца ахоплівае ўсе магчымыя выпадкі непаразумення пры ўспрыманні тэксту на беларускай мове рускамоўнымі вучнямі і ўключае разам з традыцыйна прынятым яе зместам фарміраванне адметных і спецыяльных лексіка - граматычных уменняў. Такі аналіз спрыяе авалоданню вучнямі абагуленымі спосабамі дзейнасці з праслуханым ці прачытаным тэкстам. У навучальным эксперыменце, які працягваўся з і па ііі клас, прынялі ўдзел каля 280 вучняў эксперыментальных і кантрольных класаў. Падчас правядзення дыягностыкі ўзроўню сфарміраванасці ўменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання ў ходзе кантрольнага эксперыменту (праводзілася па спецыяльна распрацаванай методыцы, якая прадугледжвала адказы на пытанні адкрытага тыпу) эксперыментальныя класы прадэманстравалі лепшыя вынікі, чым кантрольныя, акрамя крытэрыю самаацэнкі ідэнтыфікацыі моўнага афармлення тэксту пры чытанні, па якім атрыманы прыкладна аднолькавы з кантрольнымі класамі вынік (табліца 2). Дыягнастычныя зрэзы паказалі, што максімальнага эфекту методыка дасягае пры выкарыстанні аўдзіравання і чытання як сродкаў фарміравання маўленчай дзейнасці. Узаемазвязанае навучанне розным відам маўленчай дзейнасці з яўляецца ўмовай эфектыўнага авалодання вывучаемай мовай як сродкам зносін. Навучанне маўленчай дзейнасці на беларускай мове на аснове камунікатыўна - дзейнаснага падыходу мае на мэце авалоданне аўдзіраваннем і чытаннем як відамі маўленчай дзейнасці. Зыходзячы з характарыстык аўдзіравання і чытання як відаў маўленчай дзейнасці, якія забяспечваюць асэнсаванае ўспрыманне маўлення, авалоданне імі з яўляецца абавязковай і першаснай умовай навучання беларускай мове.

Пры навучанні беларускай мове ў i - iv класах неабходна ўлічваць, што аўдзіраванне і чытанне спачатку з яўляюцца аб ектамі вывучэння, калі фарміруюцца неабходныя для іх ажыццяўлення ўменні і навыкі. Пры паступовым асваенні вучнямі ўменняў і навыкаў аўдзіравання і чытання гэтыя віды маўленчай дзейнасці становяцца сродкамі навучання. Аўдзіраванне і чытанне як аб екты вывучэння з яўляюцца прадметнымі ўменнямі сістэмы навучання мове.

Методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню заснавана на ведах, уменнях і навыках, якімі забяспечваецца ажыццяўленне дзейнасці па асэнсаваным успрыманні маўленчага паведамлення (тэксту). На падставе падабенства прадметных, працэсуальных і структурных характарыс - тык рэцэптыўных відаў маўленчай дзейнасці вызначаны агульная і спецыфічная часткі зместу навучання. Агульная для аўдзіравання і чытання частка зместу навучання прадстаўлена ведамі моўных і маўленчых узораў, рэпрэзентаваных у тэкстах, і комплексам ідэнтычных для слыхавога і зрокавага ўспрымання тэксту ўменняў. У адпаведнасці з працэсам асэнсаванага ўспрымання яго складаюць уменні прагназавання зместу тэксту, ідэнтыфікацыі яго моўных рэсурсаў, разумення зместу і ўсведамлення сэнсу тэксту, крытычнага асэнсавання ўспрынятага твора. Наяўнасць агульнай часткі зместу навучання дазваляе здзейсніць унутрымоўны перанос з аўдзіравання ў чытанне.

У сувязі з адрозненнямі пры ажыццяўленні аўдзіравання і чытання вылучаны спецыфічныя часткі зместу навучання. Для аўдзіравання спецыфічная частка зместу прадстаўлена фарміраваннем артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў. Спецыфічную частку зместу навучання чытанню складаюць навыкі апазнавання графем і фанетыка - артыкуляцыйныя навыкі для іх правільнага агучвання, перанос механізму чытання, набытага на ўроках рускай мовы, і яго паступовая адаптацыя на беларускім моўным матэрыяле.

Узаемасувязь паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню выяўляецца ў наяўнасці агульнай часткі зместу навучання, а таксама прасочваецца ў яго спецыфічнай частцы, калі на аснове сфарміраваных пры навучанні аўдзіраванню артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў выпрацоўваюцца фанетыка - артыкуляцыйныя навыкі чытання. У працэсе даследавання ўстаноўлена, што ва ўмовах блізкароднаснага білінгвізму назіраюцца асаблівасці не толькі падчас фарміравання навыкаў, але і падчас фарміравання ўменняў аўдзіравання і чытання на беларускай мове.

Вывучэнне стану навучання аўдзіраванню і чытанню ў практыцы выкладання беларускай мовы паказала, што аўдзіраванню надаецца значная ўвага як аб екту навучання, але не рэалізуюцца задачы яго фарміравання як сродку авалодання маўленчай дзейнасцю. Адносна навучання чытанню ўстаноўлена, што ў якасці аб екта яно вывучаецца малаэфектыўна, але ў якасці сродку навучання маўленчай дзейнасці актыўна запатрабавана. У змесце навучання не ў поўным аб ёме ўлічваюцца асаблівасці асэнсаванага ўспрымання вуснага і пісьмовага тэкстаў на беларускай мове.

Узаемасувязь паміж навучаннем аўдзіраванню і чытанню не прасочваецца. У ходзе правядзення дыягностыкі ўзроўню аўдзіравання і чытання ўстаноўлены цяжкасці фарміравання ўменняў і навыкаў у адпаведныя перыяды навучання. На падставе вызначаных цяжкасцей распрацаваны аптымальны змест узаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню, прадстаўлены комплексам лексіка - граматычных і тэкставых ўменняў, навыкамі аўдзіравання і чытання. На аснове праведзенага даследавання прапанавана навукова абгрунтаваная методыка ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню пры вывучэнні беларускай мовы, якая рэалізуецца ў аднолькавых для слыхавога і зрокавага ўспрымання тэксту кампанентах. Маўленчы трэнінг, перадмаўленчыя практыкаванні па падрыхтоўцы да ўспрымання тэксту, мэтавыя ўстаноўкі перад успрыманнем, успрыманне твора і актуалізацыя зместу ў час успрымання, суразмоўніцтва па змесце і ўзнаўленне твора, якія забяспечваюць выпрацоўку навыкаў і фарміраванне комплексу ўменняў. Для рэалізацыі працэсу ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню прапанавана структура навучання. Згодна з ёй навучанне арганізуецца на працягу трох перыядаў, вызначаных з улікам функцый, якія ўласцівы названым відам маўленчай дзейнасці. Распрацаваная структура навучання забяспечвае паступовасць асваення рэцэптыўнай дзейнасці спачатку на аснове слыхавога, а потым зрокавага ўспрымання. Сумяшчэнне перыядаў навучання аўдзіраванню і чытанню арганізуецца так, што перыяду навучання аўдзіраванню як аб екту адпавядае прапедэўтычны перыяд навучання чытанню, а перыяд навучання чытанню як аб екту сумяшчаецца з перыядам навучання аўдзіраванню як сродку навучання маўленчай дзейнасці. У апошнім перыядзе сумяшчаюцца навучанне аўдзіраванню і чытанню як сродкам навучання маўленчай дзейнасці. Такое сумяшчэнне дае магчымасць сфарміраваць уменні асэнсаванага ўспрымання тэксту ў больш спрыяльных умовах, паколькі слыхавое ўспрыманне тэксту не патрабуе дадатковых намаганняў з боку вучня па перакадзіроўцы графічных сігналаў у фанемныя, і забяспечвае паспяховы ўнутрымоўны перанос уменняў і навыкаў з аўдзіравання ў чытанне.

У перыяд навучання аўдзіраванню як аб екту вывучэння і прапедэўтычнага навучання чытанню (і клас) адбываецца паэтапная выпрацоўка ў вучняў артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў. У гэты перыяд навучання фарміруюцца адметныя і спецыяльныя для ўспрымання беларускага маўлення ўменні аўдзіравання ў адзіным комплексе з уменнямі, якія з яўляюцца агульнымі з навучаннем рускай мове і складаюць змест транспазіцыі. Прапедэўтычнае навучанне чытанню заключаецца ў паэтапным пераносе механізму чытання, набытага на ўроках рускай мовы, і яго адаптацыі на беларускамоўным матэрыяле.

У перыяд навучання чытанню як аб екту вывучэння і навучання аўдзіраванню як сродку фарміравання маўленчай дзейнасці (іі клас) праз сістэму практыкаванняў выпрацоўваюцца навыкі чытання па - беларуску на аснове артыкуляцыйна - слыхавых навыкаў, набытых падчас навучання аўдзіраванню. У працэсе ўспрымання пісьмовых тэкстаў ажыццяўляюцца перанос і выкарыстанне ўменняў асэнсаванага ўспрымання маўленчага паведамлення, набытых падчас навучання аўдзіраванню, у дынаміцы працягваецца фарміраванне і ўдасканаленне ўменняў і навыкаў асэнсаванага ўспрымання на слых. Перыяд навучання аўдзіраванню і чытанню як сродкам фарміравання маўленчай дзейнасці (ііі - іv класы) забяспечвае ўдасканаленне набытых уменняў і навыкаў асэнсаванага ўспрымання вуснага і пісьмовага маўлення ў працэсе ажыццяўлення працы з тэкстам. Устаноўленыя падчас даследавання зместавыя, працэсуальныя і арганізацыйна - метадычныя асаблівасці ўзаемазвязанага навучання аўдзіраванню і чытанню на беларускай мове ўлічаны пры распрацоўцы нарматыўных дакументаў міністэрства адукацыі рэспублікі беларусь. Вылучаныя сутнасныя характарыстыкі аўдзіравання і чытання знайшлі адлюстраванне ў прыкладных нормах ацэнкі вучэбнай дзейнасці вучняў па беларускай мове.

Ин - т образования; редкол. Дошкольное и начальное образование). Конф минск, 14 нояб. Канф мінск, 24 лістап. Да 125 - годдзя з дня нараджэння я. Коласа і 95 - годдзя з дня нараджэння м. Приоритетные направления развития. Конф минск, 22 - 23 окт. Сям я, дзіцячы сад, шк. Маляванка - размаўлянка.

Коментарі

Популярні дописи з цього блогу

irina and oleg mom and son

гельфгат і м фізика 7 клас збірник задач.

аккаунты в стар стейбл с лошадьми

основи інформатики 8 клас володина столяров pdf rar

хімія робочий зошит м.м савчин 7 класс відповіді